کتاب Rebecca

رمان «ربکا» اثر دافنه دوموریه، نخستین‌بار در سال ۱۹۳۸ به‌وسیله انتشارات ویکتور گولانچ در بریتانیا منتشر شد و خیلی زود جایگاه خود را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار گوتیک عاشقانه قرن بیستم تثبیت کرد. این کتاب ترکیبی از رمان روانشناختی، تعلیق گوتیک و عاشقانه‌ای تلخ و پرتنش است؛ اثری که خواننده را از همان سطرهای آغازین در هاله‌ای از رویا، خاطره و وحشت خزنده فرو می‌برد. روایت از زبان زنی جوان و بی‌نام بیان می‌شود که به شکل ناگهانی وارد دنیایی اشرافی می‌شود و تلاش می‌کند جای خود را در فضایی بیابد که تاریخ، معماری و یاد گذشته همچون سایه‌ای سنگین بر آن افتاده است. همین لحن اول‌شخص، با اضطراب پنهان و نگاه خام و آسیب‌پذیر راوی، یکی از عناصر بنیادین قدرت رمان است؛ زیرا همه چیز از پشت ذهن پریشان و حساس او دیده می‌شود و خواننده مدام میان حقیقت، ترس‌ها، سوءتفاهم‌ها و برداشت‌های او نوسان می‌کند. در بطن داستان، مسئله «هویت» و فشار گذشته محوریت دارد. راوی، به‌محض وارد شدن به خانه مشهور مندرلی، احساس می‌کند در فضایی زندگی می‌کند که پیش از او شکل گرفته و هنوز به گذشته وفادار است؛ گذشته‌ای که به او تعلق ندارد اما سراسر زندگی‌اش را احاطه می‌کند. دوموریه با مهارتی خیره‌کننده نشان می‌دهد چگونه حضور یک شخصیت غایب می‌تواند به‌قدر یک نیروی زنده و فعال، زندگی کنونی را شکل دهد. این فشار خاموش، احساس ناامنی و بی‌جایی راوی را تشدید می‌کند و او را در برابر خاطره‌ای شکست‌ناپذیر قرار می‌دهد. این تنش میان «آنچه هست» و «آنچه بوده»، یکی از اصلی‌ترین لایه‌های روانشناختی رمان را می‌سازد. از سوی دیگر، «ظاهر» و «حقیقت» در سراسر رمان در تقابل‌اند. دوموریه دنیایی را تصویر می‌کند که در آن زیبایی، نظم و تشریفات می‌توانند نقابی برای پنهان کردن پیچیدگی‌های اخلاقی و روانی افراد باشند. هر شخصیت، سطحی دارد که جامعه می‌بیند و لایه‌هایی پنهان که تنها در لحظه‌هایی شکننده خود را آشکار می‌کند. این بازی میان برداشت‌های عمومی و رازهای شخصی، یکی از دلایل ماندگاری رمان است: خواننده پیوسته احساس می‌کند همه‌چیز مه‌آلود است، چیزی درست سر جای خود نیست و حقیقت در جایی پشت هاله‌ای از حرف‌های نیمه‌گفته پنهان شده. مندرلی، عمارت بزرگ و وهم‌آلود، نه‌تنها پس‌زمینه روایت، بلکه عنصری زنده و هم‌وزن شخصیت‌هاست. فضا و معماری این خانه مانند آینه‌ای روانشناختی عمل می‌کند: اتاق‌ها، تالارها، ساحل و باغ‌ها حامل ردپای گذشته‌اند و هر گوشه‌اش حالتی از اضطراب، شکوه و تهدید را منتقل می‌کند. دوموریه با خلق مندرلی، یکی از ماندگارترین فضاهای ادبیات قرن بیستم را بنا می‌گذارد؛ خانه‌ای که بیش از هر شخصیت دیگری، روح رمان را در خود دارد. نثر دوموریه، شاعرانه و درعین‌حال موجز است؛ تصویری، حسی و پرجزئیات، بدون اینکه هرگز فضای تعلیق و ابهام را از بین ببرد. او روان درونی راوی را با حسادت، ترس، آرزو و میل به دیده‌شدن می‌آمیزد و آن را چنان باورپذیر می‌سازد که خواننده هم‌زمان با راوی هم حس می‌کند، هم می‌ترسد و هم در تاریکی پیش می‌رود. «ربکا» رمانی است درباره سایه‌ها؛ سایه‌هایی که از گذشته می‌آیند، هویت را می‌بلعند و عشق را به آزمونی دشوار بدل می‌کنند. اگر به روایت‌های روانشناختی، فضاهای گوتیک و داستان‌هایی علاقه‌مندید که به‌جای اتکا به حادثه، بر حس، ابهام و عمق ذهنی تکیه می‌کنند، «ربکا» همچنان یکی از به‌یادماندنی‌ترین تجربه‌های ادبی باقی می‌ماند.