کتاب پژوهش های منطقی

ادموند هوسرل (۱۹۳۸-۱۸۵۹)، فیلسوف آلمانی و بنیان‌گذار پدیدارشناسی، در کتاب «پژوهش‌های منطقی»، که نخستین جلد آن در سال ۱۹۰۰ منتشر شد، انقلابی در فلسفه قرن بیستم ایجاد کرد. این اثر نه تنها پایه‌های مکتب پدیدارشناسی را بنا نهاد، بلکه نقدی بنیادین بر دیدگاه‌های رایج در منطق و روانشناسی قرن نوزدهم ارائه داد. جلد اول این کتاب با عنوان «پیش‌گفتارهایی منطق محض» مانند طوفانی به جان ایده‌های «روانشناسی‌گرایی» (سایکولوژیسم) افتاد و مسیر فلسفه را به سوی درکی نوین از ماهیت حقیقت، آگاهی و عینیت (ابژکتیویسم) تغییر داد. هوسرل در این کتاب استدلال می‌کند که منطق را نمی‌توان به فرایندهای ذهنی انسان تقلیل داد؛ بلکه منطق، دانشی مستقل و ایدئال است که ریشه در ساختارهای ضروری اندیشه دارد. در واقع، در اواخر قرن نوزدهم، بسیاری از فیلسوفان و روانشناسان (مانند جان استوارت میل و تئودور لیپس) معتقد بودند که منطق شاخه‌ای از روانشناسی تجربی است. به عبارت دیگر، قوانین منطقی (مثل اصل عدم تناقض) صرفا بازتابی از شیوه کارکرد ذهن انسان‌اند و هیچ پایه عینی مستقل از تجربه ندارند. هوسرل این دیدگاه را به عنوان «روانشناسی‌گرایی» مورد حمله قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که چنین نگاهی منطق را به نسبی‌گرایی و شکاکیت می‌کشاند. اگر منطق وابسته به ذهن انسان باشد، چگونه می‌توانیم از جهانی سخن بگوییم که اصولی کلی و ضروری بر آن حکم‌فرماست؟ هدف هوسرل نیز در جلد اول «پژوهش‌های منطقی» نجات منطق از این بحران و بنیان‌گذاری آن به عنوان «منطق محض» است؛ دانشی که به بررسی ساختارهای ایدئال معنا، استدلال و حقیقت می‌پردازد، فارغ از اینکه انسان‌ها چگونه می‌اندیشند. به لحاظ ساختاری، این جلد شامل یازده فصل است که حول محورهای مشخصی می‌چرخند، شامل بررسی تاریخی ریشه‌های روانشناسی‌گرایی در فلسفه مدرن، نقد آرای فیلسوفانی مانند جان استوارت میل، کانت و هگل، تبیین تفاوت بین قوانین منطقی (که ضروری و کلی‌اند) و قوانین طبیعی (که تجربی و احتمالی‌اند) و طرح ایده «منطق محض» به عنوان شالوده هرگونه دانش نظام‌مند.