کتاب طرح پژوهش

کتاب «طرح پژوهش: رویکردهای کمی، کیفی و شیوه‌ ترکیبی» نوشته‌ی جان دبلیو کرسول، یکی از پرارجاع‌ترین و پرکاربردترین منابع در آموزش روش تحقیق در علوم انسانی و اجتماعی است. این کتاب که نخستین‌بار در دهه‌ی ۱۹۹۰ منتشر شد و تا امروز چندین بار ویرایش شده، راهنمایی جامع برای طراحی و اجرای پژوهش در سه رویکرد اصلی پژوهش علمی ارائه می‌دهد: کیفی، کمّی و ترکیبی. نویسنده در این اثر سعی دارد نشان دهد که انتخاب روش تحقیق تنها یک تصمیم فنی نیست، بلکه ریشه در جهان ‌بینی پژوهشگر دارد. از همین‌ رو، کتاب با توضیح چهار نوع «جهان ‌بینی پژوهشی» آغاز می‌شود پست‌ پوزیتیویستی، تفسیری یا سازه ‌گرایانه، عمل ‌گرایانه (پراگماتیستی) و جهان ‌بینی انتقادی یا دگرگون‌ساز. این مقدمه کمک می‌کند خواننده بفهمد چرا پژوهشگران مختلف با یک مسئله‌ی علمی برخوردهای متفاوت دارند. کتاب هر یک روش‌های پژوهش‌ را جداگانه توضیح می‌دهد. در پژوهش کمّی، هدف آزمودن فرضیه‌ها با داده‌های عددی و روش‌های آماری است. این بخش شامل مباحثی درباره‌ی متغیرها، نمونه‌گیری، ابزارهای اندازه‌گیری و اعتبار پژوهش است. در مقابل، پژوهش کیفی بر تجربه‌ها، معناها و تفسیرهای انسانی تمرکز دارد و از روش‌هایی مانند مصاحبه، مشاهده و تحلیل متون استفاده می‌کند. نویسنده در این بخش درباره‌ی طراحی روایت‌پژوهی، قوم‌نگاری و پدیدارشناسی توضیح می‌دهد. سپس، در فصل‌های مربوط به پژوهش ترکیبی، او نشان می‌دهد چگونه می‌توان دو رویکرد را ترکیب کرد تا نقاط قوت هر دو در یک پروژه به کار رود؛ مثلا استفاده از پرسش‌نامه برای سنجش کمّی و مصاحبه برای درک عمیق‌تر یافته‌ها. همچنین کتاب برای هر نوع پژوهش، مثال‌های واقعی و ساختارهایی از بخش‌های مختلف پایان‌نامه یا مقاله ارائه می‌دهد؛ از مقدمه و مرور ادبیات تا گردآوری داده‌ها، تحلیل و تفسیر نتایج. بخش‌هایی هم به نگارش علمی اختصاص دارد، از جمله نحوه‌ی تنظیم گزارش، ارجاع دهی، و اخلاق پژوهش. در مجموع، این اثر یکی از مبنایی‌ترین منابع آموزش پژوهش در دانشگاه‌هاست و به دلیل نگاه نظام‌مند، مثال‌های کاربردی و توازن میان نظریه و عمل، جایگاه ویژه‌ای در میان کتاب‌های روش تحقیق یافته است.