کتاب سازمان های یهودی و صهیونیستی در ایران

کتاب «سازمان‌های یهودی و صهیونیستی در ایران» تلاشی مستند و پژوهش‌محور است که با اتکا به اسناد طبقه‌بندی‌شده ساواک، به بازخوانی یکی از زوایای کمتر بررسی‌شده تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. تمرکز اثر بر فعالیت‌ها و تحرکات آشکار و پنهان گروه‌ها، انجمن‌ها و نهادهای یهودی و صهیونیستی در دوران پهلوی است؛ اما آنچه این پژوهش را از دیگر آثار مشابه متمایز می‌کند، شیوه پرداختن به مسئله است: نه بر پایه حدس و گمان، بلکه بر اساس گزارش‌های متقن نهاد امنیتی حکومت پهلوی که در طول سالیان متمادی گردآوری شده‌اند.
آنچه در این کتاب برجسته می‌شود، بازتاب تلاش‌های سازمان‌هایی مانند «آژانس یهود» و «آلیانس» در ایران است که بخش‌هایی از فعالیت آنها معطوف به مهاجرت یهودیان به فلسطین اشغالی و تأمین منابع مالی برای رژیم اسرائیل بود. اما نویسنده به این سطح از فعالیت بسنده نکرده و نشان می‌دهد که این تشکل‌ها، مأموریت‌هایی فراتر از آنچه در ظاهر دیده می‌شد، بر عهده داشتند. اقدامات فرهنگی، تبلیغاتی، اقتصادی، اطلاعاتی و حتی نظامی، در دستور کار برخی از این سازمان‌ها قرار داشت و رد پای آنها در بسیاری از لایه‌های حاکمیتی و اجتماعی ایران آن زمان قابل پیگیری است. در عین حال، نویسندگان با درایت، میان جامعه یهودیان ایران و تشکل‌های صهیونیستی تفاوت قائل شده و تأکید می‌کند که نباید همه یهودیان را در پیوند با این تشکل‌ها دانست. بسیاری از اسناد مورد استفاده در کتاب، خود گواهی بر این تمایز هستند. این نکته از آن جهت اهمیت دارد که از افتادن در دام کلی‌گویی‌ها و یکسان‌انگاری پرهیز شده و نگاه محققانه و مستدل بر متن حاکم است.
کتاب به بررسی بخشی از پیوندهای ساختاری و پنهان میان رژیم پهلوی و اسرائیل نیز می‌پردازد، هرچند به‌صراحت اعلام شده که این بعد از موضوع، به دلیل گستردگی و پیچیدگی، نیازمند پژوهشی مستقل است. با این حال، اشارات موجود در کتاب، به‌ویژه در حوزه‌های اطلاعاتی امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، توانسته تصویری اجمالی از عمق این روابط ارائه کند. از دیگر نکات قابل تأمل در این اثر، توجه به شیوه مستندسازی است. تلاش شده تا محتوای اسناد بدون دخل و تصرف منتشر شود. حتی در مواردی که یک نام یا عنوان به اشکال مختلف در اسناد آمده، وفاداری به نسخه اصلی حفظ شده و تنها در موارد خاص، برای رفع ابهام یا تسهیل درک مخاطب، یکدستی نسبی در نام‌ها اعمال شده است. نویسندگان همچنین به این مسئله می‌پردازد که سطح آگاهی عمومی در دوران پهلوی نسبت به فعالیت سازمان‌های صهیونیستی تا چه حد بوده و چگونه مردم با این تحرکات مرموز مواجه می‌شدند. این بخش، هرچند در قالب این کتاب به‌طور کامل بسط نیافته، اما به عنوان یک چشم‌انداز پژوهشی آینده معرفی شده و ظرفیت بالایی برای مطالعه جداگانه دارد.
در مجموع، «سازمان‌های یهودی و صهیونیستی در ایران» دسترسی به بخش مهمی از تاریخ پنهان کشور را فراهم کرده که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این اثر با تکیه بر منابع دست‌اول و تمرکز بر فعالیت‌های سازمان‌یافته در بستر اجتماعی و سیاسی ایران عصر پهلوی، امکان بازنگری در برخی روایت‌های تاریخی را فراهم می‌آورد و می‌تواند راهگشای پژوهش‌های جدی تر در آینده باشد.