کتاب سرود رستاخیز

نمایشنامه «سرود رستاخیز» که آرتور میلر در سال ۲۰۰۲ نوشت، در مقام ماقبل آخرین اثر نمایشی او، جایگاهی ویژه در کارنامه‌ی این نمایشنامه‌نویس بزرگ دارد. میلر که بیشتر با تراژدی‌های اجتماعی سیاسی چون «مرگ فروشنده» و «همه پسران من» شناخته می‌شود، در این متن رو به طنز می‌آورد؛ طنزی گزنده و سیاه که به جای برانگیختن اشک، به تلخی می‌خنداند و در پس خنده، پرسش‌هایی عمیق درباره‌ی ایمان، قدرت و رسانه برمی‌انگیزد.
داستان در یک کشور بی‌نام در آمریکای لاتین روی می‌دهد. محور روایت، اسیری مرموز است که شایعه شده توانایی انجام معجزاتی چون عبور از دیوارها را دارد و حتی ممکن است تجسم ظهور دوم مسیح باشد. ژنرال فلیکس باریوکس، دیکتاتور کشور، تصمیم به مصلوب کردن او می‌گیرد؛ تصمیمی که با دخالت یک شرکت تلویزیونی آمریکایی که قصد دارد اعدام را به صورت یک شوی تلویزیونی پخش کند، ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند. بدین ترتیب، میدان روایت جایی است میان استبداد سیاسی، هیجان رسانه‌ای و عطش جمعی برای تماشا. مضامین اثر با زبانی هجوآلود و در عین حال جدی، به هم‌تنیدگی خطرناک قدرت، رسانه و باور کورکورانه می‌پردازد. میلر نشان می‌دهد که چگونه کمدی می‌تواند هم به مثابه آینه‌ای برای جامعه عمل کند و هم هشداری درباره‌ی سقوط اخلاقی و سیاسی باشد. «سرود رستاخیز» از طنز برای طرح پرسش‌های اخلاقی بنیادین بهره می‌گیرد: رسانه تا کجا می‌تواند مرز نمایش و حقیقت را مخدوش کند؟ مسئولیت جمعی جامعه در برابر خشونت سیاسی و مذهبی چیست؟ و آیا ایمان، وقتی با قدرت و منفعت‌طلبی درمی‌آمیزد، به ابزاری برای سرکوب بدل نمی‌شود؟ شخصیت‌های نمایش هر یک نقش تمثیلی دارند. ژنرال باریوکس، دیکتاتوری است که به همان اندازه که انسانی تصویر شده، نماد تمامیت‌خواهی نیز هست. هنری شولتز، پسرعموی او و فیلسوفی که به تاجری بی‌میل بدل شده، نماینده‌ی کشمکش میان مقاومت و همدستی است. جینین شولتز، دختر هنری، با شباهت به کهن‌الگوی مریم مجدلیه، میان عشق، انقلاب و تسلیم سرگردان است. در مقابل، شخصیت‌های آمریکایی همچون اسکیپ چیزبورو، تهیه‌کننده‌ی تلویزیونی، و امیلی شاپیرو، کارگردان برنامه، جلوه‌های متفاوتی از فرصت‌طلبی رسانه‌ای و وجدان اخلاقی را نمایندگی می‌کنند. حضور استنلی، هیپی سرگشته، نیز لایه‌ای از طنز پوچ‌گرایانه به اثر می‌افزاید. نمایش نخستین بار در ۹ اوت ۲۰۰۲ در تئاتر گاتری مینیاپولیس به کارگردانی دیوید اسبیورنسون روی صحنه رفت. واکنش‌ها چندان یکدست نبود: برخی نوآورانه بودن کمدی سیاه میلر را ستودند و برخی دیگر نمایش را فاقد انسجام و عمق آثار کلاسیک او دانستند. اجرای لندن در سال ۲۰۰۶ در سالن اولد ویک، با کارگردانی رابرت آلتمن و حمایت کوین اسپیسی، با وجود بازیگران برجسته‌ای همچون جیمز فاکس و نیو کمپبل، با شکست مواجه شد و زود از صحنه کنار رفت. با این حال، از دیدگاه ادبی، «سرود رستاخیز» بخشی مهم از میراث متأخر میلر است. او در دهه‌ی هشتم زندگی‌اش همچنان دغدغه‌ی عدالت، مسئولیت اجتماعی و نقد ساختارهای قدرت را دنبال می‌کرد، اما این بار نه از مسیر تراژدی کلاسیک، بلکه از مجرای طنزی تلخ و پارادوکسیکال. این اثر در کنار نمایشنامه‌هایی چون شیشه شکسته و ارتباطات آقای پیترز در مجموعه‌ی پایانی آثار میلر جای گرفته و نشان‌دهنده‌ی تغییر لحن اما تداوم دغدغه‌های اوست.
در جمع‌بندی، «سرود رستاخیز» را می‌توان یکی از نقاط شاخص دوره‌ی پایانی کار آرتور میلر دانست؛ متنی که با ترکیب کمدی سیاه، تمثیل سیاسی و پرسش‌های وجودی، به کاوش در هم‌آمیزی ایمان، قدرت و رسانه می‌پردازد. این اثر اگرچه به اندازه‌ی تراژدی‌های ماندگار او شهرت نیافته، اما همچون یادگاری خلاقانه، تصویری متفاوت و تأمل‌برانگیز از دغدغه‌های نهایی یکی از بزرگ‌ترین نمایشنامه‌نویسان آمریکا ارائه می‌دهد.