کتاب صنعتی شدن ایران

کتاب «صنعتی شدن ایران: و شورش شیخ احمد مدنی 1925-1900» اثر ویلم فلور، مورخ برجسته‌ی هلندی، یک پژوهش بنیادی است که به دوران مشحون از تحولات اقتصادی و اجتماعی ایران در مقطعی سرنوشت‌ساز اشاره می‌کند.
فلور که اغلب کتاب‌هایش درباره مسائل ایران است، این بار اما توجه خود را بر دنیای کارگاه‌ها، اصناف سنتی، و کارخانه‌های نوپایی متمرکز می‌کند که صحنه‌ی اصلی گذار ایران از یک اقتصاد پیشامدرن به یک ساختار صنعتی بودند. این کتاب، تاریخ این دوران را از منظر زندگی و شرایط کارگرانی روایت می‌کند که چرخ‌های این تحول را به حرکت درآوردند. فلور با تحلیل دقیق گزارش‌های کنسولی، اسناد شرکت‌ها، و سفرنامه‌ها، نشان می‌دهد که ایران در سال ۱۹۰۰، کشوری کاملا غیرصنعتی بود و این وضعیت تا آغاز دوران رضاشاه در سال ۱۹۲۵ تغییر چندانی نکرده بود. فلور معتقد است که اعتبار این سیاست را نباید به رضاشاه یا چهره‌های شاخصی چون تیمورتاش نسبت داد، بلکه باید آن را حاصل تلاش گروهی از نخبگان اصلاح‌طلب دانست که تحقق رویای دیرینه‌ی استقلال و پیشرفت ملی را در ایجاد یک حکومت مرکزی قدرتمند می‌دیدند. در این تحلیل، هدف غایی این سیاست‌ها، ایجاد اعتمادبه‌نفس ملی و تغییر بنیادین ساختار کشور بود. برای نیل به این هدف، دولت ناگزیر بود زیربنای فنی و اجتماعی لازم را از صفر ایجاد کند: جاده‌ها ساخته شدند، راه‌آهن سراسری بنیان نهاده شد، بانک ملی و مدارس جدید تأسیس گشتند و دانشجویانی برای کسب دانش فنی به خارج اعزام شدند. با این حال، فلور اما قلم ناقدانه خودرا بر، هزینه‌های سنگین این برنامه را نیز آشکار می‌سازد. تعرفه‌های گمرکی بالا برای حمایت از صنایع نوپا، قیمت تمام‌شده‌ی کالاها را برای مردم عادی افزایش داد. در نتیجه، بسیاری از این صنایع تنها به پشتوانه‌ی حمایت‌های دولتی و وضعیتی شبه‌انحصاری سرپا ماندند. در نهایت، کتاب به این مسئله‌ می‌پردازد که منافع این تحول عظیم، به شکلی نابرابر توزیع شد. در حالی که گروهی خاص از این سیاست‌ها بهره‌مند شدند، بار اصلی هزینه‌ها بر دوش پیشه‌وران خرده‌پا، کارگران صنعتی و کشاورزان بود. با وجود اسراف‌ها و ناکارآمدی‌ها، فلور البته این برنامه را در تغییر چهره‌ی اقتصادی و اجتماعی ایران، موفق ارزیابی می‌کند.
کتاب «صنعتی شدن ایران: و شورش شیخ احمد مدنی 1925-1900» برای پژوهشگران تاریخ و اقتصاد و تمام کسانی که به دنبال درک ریشه‌های مادی و اجتماعی مدرنیزاسیون ایران هستند، یک منبع ضروری است. بصورتی که بصورت کامل و تخصصی نشان می دهد چگونه رویای استقلال صنعتی یک ملت به حقیقت پیوست، اما بخش تلخ ماجرا آنجاست که چه بهایی برای آن پرداخته شد و چه کسانی این بها را پرداختند.