کتاب The Grapes of Wrath

رمان «خوشه‌های خشم» نوشته‌ی جان اشتاین‌بک که نخستین بار در سال ۱۹۳۹ منتشر شد، یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات آمریکا در قرن بیستم به شمار می‌رود. این کتاب در بستر بحران «رکود بزرگ» و مهاجرت‌های ناشی از طوفان شن نوشته شده و روایتگر رنج، فقر و در عین حال مقاومت انسان‌ها در برابر بی‌عدالتی است. «خوشه‌های خشم» نه تنها جایزه پولیتزر و جایزه ملی کتاب را از آن خود کرد، بلکه نقشی اساسی در دریافت جایزه نوبل ادبیات برای اشتاین‌بک در سال ۱۹۶۲ ایفا نمود و از آن زمان تاکنون جایگاه ویژه‌ای در حافظه فرهنگی آمریکا و جهان یافته است.
داستان کتاب زندگی خانواده‌ی جود را دنبال می‌کند؛ کشاورزان اجاره‌نشینی از اوکلاهما که به دلیل خشکسالی، طوفان شن و فشار اقتصادی از زمین خود رانده می‌شوند. قهرمان اصلی، تام جود، پس از آزادی مشروط به خانه بازمی‌گردد و می‌بیند که مزرعه‌ی خانوادگی متروکه و زمین‌ها بایر شده است. او به همراه جیم کسی، واعظی با افکار فلسفی، به جمع خانواده می‌پیوندد و همگی راهی کالیفرنیا می‌شوند؛ جایی که به امید کار و زندگی بهتر چشم دوخته‌اند. اما این امید در برخورد با واقعیت تلخ شرایط کاری استثماری، تبعیض و بی‌رحمی زمین‌داران بزرگ نقش بر آب می‌شود. با وجود این، خانواده جود با استقامت، همبستگی و ارزش‌های انسانی خود، در برابر سختی‌ها ایستادگی می‌کنند. نقطه اوج رمان در صحنه‌ای تکان‌دهنده است که رز آو شارون، با حرکتی سرشار از شفقت، اندک داشته‌ی خود را با انسانی درمانده تقسیم می‌کند؛ نمادی از همبستگی انسانی در دل یأس و فقر.
نثر اشتاین‌بک در این رمان ساده، مستقیم و در عین حال عمیقا شاعرانه است. او به‌ویژه با استفاده از «فصل‌های میانی» - بخش‌هایی که خارج از داستان اصلی به تصویر گسترده‌تر شرایط اجتماعی می‌پردازند - موفق می‌شود فراتر از سرگذشت یک خانواده، وضعیت هزاران مهاجر و کارگر محروم را بازتاب دهد. همین ساختار دوگانه سبب می‌شود که «خوشه‌های خشم» همزمان رمانی شخصیت‌محور و بیانیه‌ای اجتماعی باشد. از نظر مضامین، کتاب کاوشی بی‌پرده در بی‌عدالتی اجتماعی و استثمار است. اشتاین‌بک نشان می‌دهد که چگونه خانواده‌های فقیر در رقابت نابرابر با شرکت‌های بزرگ و زمین‌داران، به حاشیه رانده می‌شوند و کرامت انسانی‌شان پایمال می‌گردد. در عین حال، او بر نقش خانواده و اجتماع تأکید می‌کند؛ جایی که پیوندهای عاطفی، امید و همیاری، تنها سرمایه‌ی واقعی برای بقا هستند. یکی دیگر از مضامین کلیدی، «وقار خشم» است؛ خشم در روایت اشتاین‌بک نه نیرویی ویرانگر، بلکه شکلی از صداقت اخلاقی و راهی برای مقاومت در برابر ظلم است. نمادگرایی دینی و تصاویر طبیعی، همچون طوفان شن یا اشارات انجیل‌گونه، به رمان بعدی جهانی و معنوی می‌بخشند و آن را از سطح یک داستان اجتماعی به اثری فلسفی و اخلاقی ارتقا می‌دهند. انتشار «خوشه‌های خشم» در زمان خود به یک رویداد ملی تبدیل شد. این رمان صدها هزار نسخه فروش رفت و بحث‌های داغی در سراسر آمریکا برانگیخت. برخی آن را ستودند و آن را صدای بی‌صدایان دانستند، در حالی که گروهی دیگر، به‌ویژه مخالفان سیاسی، آن را تبلیغی سوسیالیستی تلقی کرده و حتی خواستار سانسور یا ممنوعیت آن شدند. با وجود این جنجال‌ها، کتاب به سرعت در فهرست آثار ماندگار ادبیات آمریکا جای گرفت و امروز نیز در فهرست‌هایی چون «۱۰۰ رمان برتر تایم» و «۱۰۰ رمانی که جهان ما را شکل دادند» بی‌بی‌سی دیده می‌شود. اقتباس سینمایی جان فورد در سال ۱۹۴۰ و اجرای تئاترهای متعدد نیز به ماندگاری و تأثیرگذاری آن افزودند.
در نهایت، «خوشه‌های خشم» بیش از یک رمان تاریخی است؛ این کتاب حماسه‌ای انسانی است که ظلم را افشا می‌کند، تاب‌آوری را می‌ستاید و به ما یادآوری می‌کند که در دل سخت‌ترین شرایط، هنوز هم امکان حفظ کرامت، امید و همبستگی وجود دارد. جان اشتاین‌بک با روایت سفر خانواده جود، اثری خلق کرده که هم آیینه‌ای از تاریخ است و هم چراغی اخلاقی برای آینده. همین ویژگی‌هاست که جایگاه آن را در ادبیات و فرهنگ جهانی برای نسل‌های آینده تضمین می‌کند.