کتاب دزد و سگ‌ها

کتاب «دزد و سگ‌ها» (اللص والکلاب) اثر نجیب محفوظ، نویسنده برجسته مصری و برنده جایزه نوبل ادبیات، داستان تلخ و تکان‌دهنده زندگی مردی به نام سعید مهران را روایت می‌کند؛ دزدی سابق که پس از گذراندن چهار سال زندان، به جهانی بازمی‌گردد که در آن دیگر جایگاهی ندارد. او تنهاست، خیانت‌دیده، خشمگین و در جست‌وجوی انتقام از کسانی که به زندگی‌اش پشت کرده‌اند.
داستان در قاهره معاصر رخ می‌دهد و حول محور تلاش‌های سعید برای یافتن و مجازات علیش سیدرا، دوست و همکار قدیمی‌اش که او را به پلیس فروخته، می‌چرخد. همسر سابق او، نبویه، نیز به علیش پیوسته و دخترش، سنا دیگر پدر خود را نمی‌شناسد. این زنجیره خیانت‌ها، سعید را به مردی خشن، بی‌اعتماد و سرخورده بدل می‌سازد که در دنیایی بی‌رحم، جز خشم و حس انتقام، چیزی برایش باقی نمانده است.
نجیب محفوظ با زبانی قدرتمند و ساختاری مدرن، رمان را به اثری روان‌شناختی و اجتماعی تبدیل می‌کند که در آن احساساتی چون انتقام، خیانت، عدالت شخصی، انزوا و پوچی در هم تنیده شده‌اند. او با استفاده از تکنیک‌هایی مانند جریان سیال ذهن، روایت درونی و فضاسازی‌های سوررئالیستی، ذهن آشفته سعید را با دقت و ظرافت به تصویر می‌کشد. گذشته تلخ، شکست‌های عاطفی و اجتماعی، و احساس بیگانگی با دنیای اطراف، شخصیت سعید را در مسیری تاریک از جنون، خشونت و سقوط قرار می‌دهند. مضامین مهم این رمان، از جمله تنهایی، از دست دادن معصومیت، جست‌وجوی هویت پس از تجربه زندان، و نقدی ضمنی بر فساد و بی‌عدالتی اجتماعی، لایه‌هایی عمیق به داستان می‌بخشند. مفهوم عدالت در ذهن سعید، با عدالت قانونی متفاوت است؛ او خود را محق می‌داند که عدالت را با دستان خود اجرا کند، حتی اگر بهای آن، نابودی کامل خود باشد.
عنوان کتاب، «دزد و سگ‌ها»، نماد دوگانگی تقابل میان قربانی و تعقیب‌کنندگان اوست؛ سگ‌ها هم می‌توانند نماد پلیس باشند، هم نشانگر جامعه‌ای بی‌رحم که قهرمان داستان را در محاصره گرفته است. این رمان نه‌فقط داستانی درباره یک دزد و خیانت اطرافیانش است، بلکه تصویری واقع‌گرایانه و عمیق از انسانی تنها در برابر دنیایی بی‌رحم است که از عدالت تهی شده و در آن، نجاتی جز فرو رفتن در تاریکی نمی‌بیند.
«دزد و سگ‌ها» بی‌تردید یکی از آثار شاخص ادبیات مدرن عربی است که نه‌تنها تأثیر ماندگاری در ادبیات مصر گذاشت، بلکه با کاوش در زوایای پیچیده روح انسان، در حافظه‌ی ادبیات جهان نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.