کتاب چرا؟‏‫ چه چیزی کنجکاوی را در ما برمی انگیزد؟

کتاب «چرا؟ چه چیزی کنجکاوی را در ما برمی‌انگیزد؟» نوشته‌ی ماریو لیویو، اخترفیزیکدان نام‌آشنا و نویسنده‌ی خوش‌قلم علم برای عموم، سفری جذاب و عمیق به درون ذهن انسان است؛ سفری برای کشف راز یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های ما: کنجکاوی. لیویو با رویکردی میان‌رشته‌ای و بهره‌گیری از علوم مختلف همچون عصب‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه، تاریخ علم و حتی هنر، تلاش می‌کند تا این پدیده‌ی پیچیده و پررمزوراز را از جنبه‌های گوناگون بررسی کند.
او در ابتدای مسیر، با طرح یک سوال بنیادین آغاز می‌کند: چرا ما انسان‌ها پرسش می‌پرسیم؟ همین پرسش ساده، نقطه‌ی آغاز تاملی گسترده می‌شود که در آن از مطالعات علمی و آزمایش‌های تجربی گرفته تا داستان‌هایی از زندگی اندیشمندان بزرگی چون لئوناردو داوینچی و ریچارد فاینمن بهره می‌برد. لیویو نشان می‌دهد که کنجکاوی، برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، تنها یک حس گذرا یا یک واکنش لحظه‌ای به ابهام نیست، بلکه یک نیروی شناختی بنیادین است که در ساختار ذهنی ما ریشه دارد و رفتارها، یادگیری‌ها و حتی پیشرفت تمدن انسانی را شکل داده است.
در این کتاب، دو نوع کنجکاوی به تفکیک بررسی می‌شود: نوع اول، کنجکاوی محرک‌محور است که با تنش ناشی از ندانستن همراه است، مثل هیجانی که هنگام تماشای یک فیلم معمایی تجربه می‌کنیم. نوع دوم، کنجکاوی شناختی است که از اشتیاق به درک، یادگیری و شناخت مفاهیم پیچیده برمی‌خیزد، مانند انگیزه‌ای که یک دانشمند را به تحقیق وا‌می‌دارد. لیویو نشان می‌دهد که هر کدام از این دو نوع، در شرایط خاصی فعال می‌شوند و مسیر متفاوتی از پردازش مغزی را طی می‌کنند.
از سوی دیگر، او با بررسی ریشه‌های تکاملی کنجکاوی، توضیح می‌دهد که این ویژگی چگونه به بقای انسان کمک کرده و چه نقشی در توسعه‌ی زبان، فرهنگ و دانش ایفا کرده است. علاوه بر آن، به انواع مختلف کنجکاوی همچون کنجکاوی حسی، معرفتی و وجودی می‌پردازد و عواملی را که هر یک از آن‌ها را تحریک می‌کند، با دقت تحلیل می‌کند. او حتی به این نکته می‌پردازد که آیا کنجکاوی همیشه مفید است یا ممکن است در برخی موارد، به شکل منفی و مزاحم جلوه‌گر شود؛ مثلا زمانی که باعث دخالت بی‌مورد در حریم خصوصی دیگران می‌شود.
در ادامه، لیویو به نقش محوری کنجکاوی در خلاقیت، علم و هنر می‌پردازد. او نشان می‌دهد که چگونه همین میل سیری‌ناپذیر به دانستن، الهام‌بخش نوآوری‌های بزرگ و کشفیات تاریخی بوده است و چگونه هنرمندان و دانشمندان، با تکیه بر قدرت کنجکاوی خود، جهان را از نو تفسیر کرده‌اند.