کتاب The Double

"The Double" دومین اثر بلند فئودور داستایوفسکی و نخستین نقطه‌درخشان در مسیر عمیق‌کاوی روان انسانی در ادبیات روسیه است؛ رمانی که نخستین بار در سال ۱۸۴۶ منتشر شد و گرچه در زمان خود با استقبال سردی مواجه شد، امروزه یکی از پیش‌نمونه‌های درخشان رمان روان‌شناختی به شمار می‌رود. تحت تأثیر نیکولای گوگول و فضای مه‌آلود و بوروکراتیک سن‌پترزبورگ، "The Double" روایت انفجار درونی فردی است که در کشاکش با جامعه‌ای تحقیرگر و ساختارهای تحمیل‌شده، به تدریج از مرز واقعیت عبور می‌کند.
داستان درباره یاکوف پتروویچ گلیادکین، کارمند دون‌پایه‌ای در ساختار سنگین و خفه‌کننده‌ ادارات دولتی روسیه است که زندگی بی‌صدا و سرکوب‌شده‌اش ناگهان با ورود «دبل»‌ی به هم می‌ریزد: مردی که نه‌تنها دقیقا شبیه اوست، بلکه نسخه‌ای جسورتر، اجتماعی‌تر و موفق‌تر از خود اوست. در آغاز، این نسخه دوم به نظر یاکوف هم‌دل و دوست‌داشتنی می‌آید، اما خیلی زود جای او را در محل کار می‌گیرد، روابطش را خراب می‌کند و خود را به عنوان نسخه‌ی برتر به جامعه تحمیل می‌کند. گلیادکین، که به تدریج از سوی همه طرد می‌شود، درگیر توهم، پارانوییا و سرانجام فروپاشی روانی می‌شود. آیا این دبل حقیقتا وجود دارد؟ یا آن‌که او صرفا تصویر خیالی خود سرکوب‌شده، تحقیرشده و شکست‌خورده‌اش را در آینه‌ای بیمار می‌بیند؟
"The Double" بازتاب نیرومندی از وسواس داستایوفسکی به دوگانگی درون انسان است؛ به پرسش از این‌که آیا هر انسانی بالقوه خودویرانگر است، و اگر هست، آن میل ویرانگر چگونه به سطح می‌رسد. دبل، تصویری از آگاهی تجزیه‌شده است که میان آن‌چه هست و آن‌چه می‌خواهد باشد، میان ناتوانی و رویای توانمندی، در نوسان است. رمان همچنین نقدی است به ماشین بوروکراتیک روسیه تزاری؛ جهانی بی‌رحم، پر از سلسله‌مراتب و بی‌توجه به فردیت انسان، که خود اصیل را له می‌کند و به کپی‌های بی‌روح پاداش می‌دهد. در همین فضاست که شخصیت اصلی به حاشیه رانده می‌شود، چراکه نه جسارت دارد و نه مهارت بازی در این نمایش تحمیل‌شده را. در سطحی ژرف‌تر، "The Double" پیش‌درآمدی بر مفاهیمی چون اسکیزوفرنی، تجزیه روانی و شکاف در ادراک از خود است؛ مفاهیمی که دهه‌ها بعد در روان‌کاوی و روان‌پزشکی صورت‌بندی نظری پیدا کردند.
هرچند "The Double" به گستردگی شاهکارهای بعدی داستایوفسکی چون "ابله" یا "جنایت و مکافات" نیست، اما نشانه‌هایی روشن از نبوغ آینده‌دار نویسنده در آن پنهان است. این رمان، با فضایی کابوس‌وار، طنزی تلخ و بینش روان‌شناختی خیره‌کننده، مخاطب را با ترس بنیادی‌اش از گم‌کردن مرز میان خود و دیگری مواجه می‌کند؛ با این وسواس ابدی که: «اگر من خودم نباشم، پس چه کسی هستم؟»