کتاب جم ها : پدر و پسر

کتاب «جم‌ها: پدر و پسر» نوشته‌ی خسرو معتضد روایتی تحلیلی از دو نسل و دو جهان‌بینی متفاوت در بطن ساختار سیاسی عصر پهلوی است. این اثر با محور قرار دادن خاطرات و سرگذشت محمود جم و پسرش فریدون، آینه‌ای در برابر یکی از مهم‌ترین گذارهای تاریخی ایران قرار می‌دهد و تضاد میان یک دولتمرد درباری و یک نظامی را به تصویر می‌کشد. شخصیت اصلی کتاب، محمود جم، نماد تمام‌عیار یک دولتمرد پرورش‌یافته در دوران پهلوی اول است؛ فردی که از اولین سال‌های پس از کودتا، پله‌های ترقی را با تکیه بر فرمانبرداری محض و جلب اعتماد رضاشاه طی کرد. او که به واسطه‌ی تسلط بر زبان فرانسه به عنوان یک دیپلمات شهرت داشت، سرانجام به نخست‌وزیری کاملا مطیع و دست‌نشانده بدل شد. کتاب نشان می‌دهد که دوران صدارت او، اگرچه با تشریفات و سخنرانی‌های تملق‌آمیز همراه بود، اما شاهد وقایع تلخی چون فاجعه‌ی مسجد گوهرشاد و حذف فیزیکی چهره‌های شاخصی چون سید حسن مدرس نیز بود. نویسنده، محمود جم را به عنوان فردی معرفی می‌کند که هرچه داشت از دوران پهلوی به دست آورده بود و بقای خود را در اطاعت بی‌چون‌وچرا می‌دید. در نقطه‌ی مقابل او، پسرش فریدون قرار دارد؛ شخصیتی که گویی از جهانی دیگر آمده است. او که تحصیل‌کرده‌ی دانشکده‌ی نظامی سن سیر فرانسه بود، نماینده‌ی نسلی جدید به شمار می‌رفت. کتاب به خوبی این تضاد را به نمایش می‌گذارد: در حالی که پدر با اطاعت به اوج قدرت رسید، پسر به دلیل پختگی علمی و حرفه‌ای بودن، سر اطاعت تام در برابر شاه فرود نیاورد. سرانجام، همین نگاه تخصصی و عدم پذیرش آنچه فرماندهی غلط شاه بر ارتش تشخیص می‌داد، منجر به مغضوب شدن و برکناری او از ریاست ستاد بزرگ ارتشتاران در اوج پختگی شد.
این اثر، با کنار هم قرار دادن سرنوشت این پدر و پسر، به بررسی ساختار قدرت در دوره‌ی پهلوی می‌پردازد. ازدواج سیاسی فریدون با شمس پهلوی و حواشی آن، نمونه‌ای از درهم‌تنیدگی زندگی شخصی و سیاسی رجال آن عصر است. نویسنده با تلاشی که برای ارائه‌ی یک روایت صحیح و به دور از حب و بغض داشته، نشان می‌دهد که چگونه سیستمی که بر پایه‌ی فرمانبرداری مطلق بنا شده بود، در نهایت توان تحمل تخصص و استقلال رای را حتی از وفادارترین فرزندان خود نیز نداشت. در نهایت، «جم‌ها: پدر و پسر» نه تنها داستان زندگی دو فرد، بلکه روایتی عبرت‌آموز از سرنوشت دو نوع طرز تفکر در تاریخ معاصر ایران است.