کتاب آیا ما برده ژن هایمان هستیم؟

دنیس آر. الکساندر، زیست‌شناس مولکولی و مدیر بازنشسته‌ی موسسه‌ی فارادی، در کتاب «آیا ما برده ژن هایمان هستیم؟نقدی علمی بر جبرگرایی ژنتیکی»، به درون یکی از بحث‌برانگیزترین مناقشات فکری دوران ما می رود: تقابل میان جبر ژنتیکی و اراده‌ی آزاد. این اثر، نقدی است مستدل بر باور به جبرگرایی ژنتیکی و تکاپویی است برای برقرازی یک گفتگوی میان علم ژنتیک و دیدگاه‌های الهیاتی و فلسفی درباره‌ی ماهیت انسان.
مسئله‌ ای که الکساندر به آن می‌پردازد، رد کردن این برداشت سطحی است که رفتارها، شخصیت و باورهای ما صریحا توسط ژن‌هایمان تعیین می‌شوند. وی بر اساس سالها پژوهش خود در زیست‌شناسی تحولی، به شکلی دقیق نشان می‌دهد که این دیدگاه، از نظر علمی نادرست است. الکساندر توضیح می‌دهد که دی‌ان‌ای ما از لحظه‌ی لقاح، در یک تعامل یکپارچه و پیچیده با محیط‌های میکرو (درون سلولی) و ماکرو (فیزیولوژی مادر و تجربیات زندگی) قرار دارد. ژن‌ها تنها یک دسته از مجموعه عوامل دخیل در فرآیند رشد هستند و نتایج مطالعات گسترده‌ی ژنتیکی نشان می‌دهد که هیچ ژن به‌خصوصی برای هیچ رفتار به‌خصوصی وجود ندارد.
او معتقد است ژن‌ها یک «دستورالعمل قطعی» نیستند، بلکه «استعداد» یا «زمینه» را فراهم می‌کنند. برای مثال، قد بلند ممکن است فرد را به سمت بسکتبال سوق دهد، اما این یک سرنوشت محتوم نیست. الکساندر میان صفاتی که در ما شکل می‌گیرند (مانند ویژگی‌های شخصیتی در کودکی) و آن‌هایی که خود باعث تشکیلشان هستیم (انتخاب‌های بزرگسالی)، تمایز قائل می‌شود و تأکید می‌کند که حتی صفات شکل‌گرفته نیز قابل تغییرند.
نویسنده همچنین معتقد است توصیف ژنتیکی، تنها یک سطح از توصیف است و حقیقت انسان را می‌توان در سطوح مختلف علمی، اخلاقی، زیبایی‌شناختی و دینی نیز بررسی کرد. به عنوان یک دانشمند و یک فرد مذهبی، او هیچ تضاد ذاتی میان این دو حوزه نمی‌بیند. از دیدگاه او، درک علمی از سازوکارهای ژنتیکی، نه تنها نافی مسئولیت اخلاقی و اراده‌ی آزاد انسان نیست، بلکه می‌تواند درک ما را از پیچیدگی خلقت عمیق‌تر کند. او با اشاره به آموزه‌های کتاب مقدس، تأکید می‌کند که تنوع ژنتیکی انسان، بخشی از خلقت شگفت‌انگیز خداوند است و ارزش هر انسان، صرف‌نظر از موقعیت ژنتیکی اوست.
«آیا ما برده ژن هایمان هستیم؟: نقدی علمی بر جبرگرایی ژنتیکی» یک کتاب روشنگر برای دانشجویان زیست‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه و هر کسی است که در میانه‌ی ادعاهای افراطی درباره‌ی قدرت ژن‌ها، به دنبال یک دیدگاه متعادل و علمی می‌گردد. این اثر به خواننده ابزارهای فکری لازم را می‌دهد تا به این درک برسد که انسان بودن، به معنای فراتر رفتن از برنامه‌ریزی‌های بیولوژیکی و پذیرش مسئولیت در برابر خدا و دیگران است.