کتاب شهاب

نمایشنامه «شهاب: کمدی در دو پرده» اثر فریدریش دورنمات، که نخستین بار در سال ۱۹۶۶ اجرا شد، نمونه‌ای برجسته از طنز تلخ و گروتسک در تئاتر مدرن است. در مرکز داستان، ولفگانگ شویتر قرار دارد؛ نویسنده‌ای برنده جایزه نوبل که مدت‌هاست مرده است یا دست‌کم همه چنین فکر می‌کنند. در مراسم تشییع جنازه‌اش، او ناگهان بازمی‌گردد، با شمع و چمدان، و اصرار دارد که به آتلیه قدیمی خود بازگردد. این بازگشت مرموز آغازگر مجموعه‌ای از موقعیت‌های کمیک و فلسفی است که نه تنها به مرگ، بلکه به هنر، شهرت و معنا می‌پردازد. شویتر در آتلیه‌ای مستقر می‌شود که اکنون متعلق به هوگو نیفنشواندر و همسرش آگوسته به همراه دختران دوقلوشان است. او ادعا می‌کند تنها «ده دقیقه» از زندگی‌اش باقی مانده است و قصد دارد در آنجا بمیرد، اما پس از هر مرگ، بارها و بارها زنده می‌شود. در طول نمایش، بازدیدکنندگان متعدد-دوستان، منتقدان و نزدیکان-به آتلیه هجوم می‌آورند و شویتر آنها را درگیر گفتگوهایی پوچ و فلسفی درباره هنر، میراث، شهرت و مرگ می‌کند، در حالی که هیچ یک به آرامش یا پاسخ واقعی دست نمی‌یابند. دورنمات نمایش خود را به عنوان کمدی ارائه می‌دهد، اما این کمدی از نوع سبک و ساده نیست؛ بلکه هجویه‌ای فلسفی است. رستاخیز مکرر شویتر استعاره‌ای از برزخ بین زندگی و مرگ است: او قادر به مردن نیست و زندگی واقعی را نیز تجربه نمی‌کند. این بازگشتهای مداوم به مرگ، همزمان هم پایان و هم معنا را از شخصیت اصلی دریغ می‌کند و تلاش او برای ایجاد «پرده نهایی» به باری سیزیف‌گونه بدل می‌شود. یکی از مضامین کلیدی نمایشنامه، نقد شهرت و میراث هنری است. تبدیل مرگ به یک نمایش عمومی، بازتابی از تئاتر زندگی است که در آن هنرمند و اثرش همواره زیر نگاه داوری مخاطبان قرار دارند. دورنمات با به‌کارگیری طنز و گروتسک، پرسش‌های متافیزیکی درباره هویت، هنر و زندگی را به موقعیت‌های کمیک و قابل لمس بدل می‌کند، جایی که پاسخ‌ها حل‌نشده باقی می‌مانند و مخاطب را به تفکر وامی‌دارند. نقاط قوت اثر در جسارت فکری و ترکیب طنز با فلسفه است، که مخاطب را به تأمل درباره معنای زندگی و نقش هنرمند در جهان وا می‌دارد. با این حال، گرایش شدید نمایش به انتزاع و بازی‌های خودارجاعی می‌تواند مبهم باشد و سرعت روایت یا وضوح دیالوگ‌ها برای برخی مخاطبان دشوار باشد. در مجموع، «شهاب» نمایشی تحریک‌آمیز و منحصر به فرد است که طنز تلخ و فلسفه را در هم می‌آمیزد و تأملی کنایه‌آمیز و تیزبینانه درباره مرگ، معنا و به یاد ماندن ارائه می‌دهد، به ویژه از منظر هنرمندی که در میان زندگی و مرگ گرفتار شده است.