کتاب سفرنامه... تا پخته شود خامی (2 جلدی)

کتاب «سفرنامه... تا پخته شود خامی (سفرنامه خارجیانی که از ایران دیدار کرده اند)» نوشته منوچهر دانش‌پژوه، اثری دو جلدی و حاصل سال‌ها پژوهش دقیق در حوزه سفرنامه‌نگاری است. این کتاب مجموعه‌ای جامع و مستند از سفرنامه‌هایی است که یا توسط خارجیانی که به ایران سفر کرده‌اند نوشته شده‌اند، یا توسط ایرانیانی که به اقصی نقاط دنیا رفته و مشاهدات خود را به نگارش درآورده‌اند. همچنین بخشی از کتاب به سفرنامه‌های ایرانیانی اختصاص دارد که در داخل کشور سفر کرده‌اند و مسیرهای مختلف ایران را به ثبت رسانده‌اند.
در این مجموعه، بیش از آنکه صرفا با فهرستی از آثار مواجه باشیم، با یک نظام طبقه‌بندی‌شده و تحلیلی روبه‌رو هستیم که نویسنده در آن، هر سفرنامه را با اطلاعات کامل کتاب‌شناختی، زمان نگارش، محل سفر، موضوعات اصلی و ویژگی‌های محتوایی معرفی کرده است. از ویژگی‌های مهم این اثر، ارائه گزیده‌هایی از متن اصلی سفرنامه‌هاست. این گزیده‌ها با دقت انتخاب شده‌اند و نه‌تنها معرفی‌کننده دیدگاه نویسندگان درباره ایران و فرهنگ آن زمان هستند، بلکه به‌خوبی فضای ذهنی و تاریخی دوران سفر را نیز منتقل می‌کنند. جلد نخست کتاب، با معرفی سفرنامه‌هایی از دوران باستان تا قرن نوزدهم میلادی آغاز می‌شود. از نوشته‌های فیثاغورس و گزنفون گرفته تا سفرنامه‌های مستشرقان اروپایی چون شاردن، تاورنیه، کمپفر، دیولافوا و اولئاریوس، همگی با دقتی کم‌نظیر معرفی شده‌اند. این تنوع زمانی، به خواننده اجازه می‌دهد تا تحولات تدریجی نگاه بیگانگان به ایران در طول قرون مختلف را دنبال کند. همچنین ورود به جزئیات جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در هر سفرنامه، به مخاطب امکان می‌دهد تا از خلال نگاه دیگران، چهره‌ای چندلایه از ایران تاریخی را ببیند. حضور سفرنامه‌هایی از شرق دور نظیر یوشیدا ماساهارو، یا از مناطق کمتر شناخته‌شده مانند سفرنامه‌های مربوط به آسیای میانه، نشان‌دهنده جامع‌نگری و گستردگی منابع مورد استفاده در این کتاب است. افزون بر این، نویسنده در مقدمه‌ای مبسوط، به اهمیت سفرنامه‌نویسی در مطالعات تاریخی اشاره کرده و این متون را نه‌فقط منابعی توصیفی، بلکه آینه‌ای از مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دوران‌های مختلف معرفی می‌کند.
آنچه این اثر را متفاوت می‌سازد، تلفیق دو رویکرد تحلیلی و مستند است. هم اطلاعات دقیق درباره هر سفرنامه ارائه می‌شود، و هم بخشی از متن آن، به‌عنوان شاهد تاریخی، در اختیار خواننده قرار می‌گیرد. این ترکیب، کتاب را از یک مرجع صرف کتاب‌شناسی فراتر برده و آن را به منبعی ارزشمند برای پژوهشگران تاریخ، ایران‌پژوهی، ادبیات تطبیقی و مطالعات فرهنگی تبدیل کرده است.
به‌طور کلی، «سفرنامه... تا پخته شود خامی» پلی میان گذشته و حال و میان نگاه ایرانی و غیرایرانی است؛ پلی که با دقت، وسواس علمی و توجه به جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و انسانی سفرنامه‌ها ساخته شده و برای هر پژوهشگر و علاقه‌مند به تاریخ ایران، منظری تازه به شناخت کشور از منظر بیگانگان و خودی‌ها می‌گشاید.