کتاب تشیع،همبستگی و مخاطره هویت گرایی

کتاب «تشیع، همبستگی و مخاطره هویت ‌گرایی: ادوار اجتماعی فعالیت‌های خیریه نهاد دین» نوشته آرمان ذاکری، پژوهشی دقیق و چندبعدی در باب تحلیل نقش و تحول فعالیت‌های خیریه‌ای است که در بستر نهادهای دینی ایران ظهور کرده‌اند. نویسنده در این اثر سعی دارد تا با بررسی مستندات، شواهد میدانی و تحلیل‌های نظری، ابعاد مختلف فعالیت‌های خیریه و تأثیر آن‌ها بر ساختار هویتی و اجتماعی جامعه را از منظر تشیع، همبستگی و مخاطره‌های ناشی از هویت‌گرایی مورد طرح قرار دهد. در ابتدای کتاب، ذاکری فضای تاریخی و فکری را که فعالیت‌های خیریه نهاد دین در آن رشد کرده‌اند، ترسیم می‌کند. او نشان می‌دهد که چگونه نظام‌های دینی، به ویژه در چارچوب تشیع، همواره از ارزش‌های همبستگی اجتماعی بهره برده و سعی داشته‌اند تا با ایجاد ساختارهای خیریه محور، پاسخگوی نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقشار محروم جامعه باشند. در این راستا، فعالیت‌های خیریه نه تنها بصورت عملی و امدادی، بلکه به عنوان عاملی جهت تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد حس تعلق به یک هویت مشترک، مطرح شده‌اند. ذاکری از رویکردهای نظری متعددی همچون نظریه‌های هویت‌گرایی و نظریه‌های همبستگی اجتماعی بهره می‌گیرد تا چارچوب فکری مناسبی برای تحلیل ادوار مختلف این فعالیت‌ها ارائه کند. بخش اصلی کتاب به بررسی دقیق ادوار مختلف فعالیت‌های خیریه در نهاد دین اختصاص دارد. نویسنده با استفاده از منابع دست‌نویس، گزارش‌های میدانی و مصاحبه‌های انجام‌شده، سعی در تبیین روند رشد و تحول این فعالیت‌ها دارد. او مشخص می‌کند که در دوران اولیه، فعالیت‌های خیریه عمدتا به شکل پاسخگویی به نیازهای ضروری و کمک به آسیب‌دیدگان اجتماعی ظهور کرده‌اند؛ اقدامی که همزمان با تقویت ارزش‌های دینی و تثبیت هویت تشیع انجام می‌شد. در ادامه، ذاکری به بررسی تغییرات ساختاری و راهبردهای مدیریتی در فعالیت‌های خیریه می‌پردازد؛ از جمله چگونگی اتخاذ سیاست‌های حمایتی، بهره‌گیری از شبکه‌های ارتباطی گسترده در میان سازمان‌های دینی و ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی که زمینه تبادل تجربیات و مدل‌های موفق را فراهم آورد. با وجود نقش مثبت خیریه در تقویت همبستگی، نویسنده به مخاطرات و پیامدهای منفی ناشی از هویت‌گرایی نیز می‌پردازد. ذاکری بیان می‌کند که هرچند پیوندهای فرهنگی و دینی می‌توانند زمینه یکپارچگی اجتماعی را فراهم کنند، اما تاکید افراطی بر هویت‌های محدود می‌تواند به ایجاد تفرقه و رقابت‌های غیرسالم دامن بزند. در بخش پایانی کتاب، آرمان ذاکری درس‌ها و پیام‌های کلیدی حاصل از بررسی ادوار مختلف فعالیت‌های خیریه نهاد دین را جمع‌بندی می‌کند. او تأکید دارد که علاوه بر دستاوردهای مثبت که در تقویت همبستگی اجتماعی، ارائه کمک‌های انسانی و انتقال ارزش‌های اخلاقی دیده می‌شود، باید نسبت به مخاطرات ناشی از تعصب بیش از حد بر هویت دینی آگاه بود.