کتاب مجری سرشناس

رمان «مجری سرشناس» اثر کلمب اشنک، اثری تأمل‌برانگیز و شاعرانه درباره ماهیت ناپایدار شهرت، فراموشی و هویت در عصر رسانه است. این کتاب که در سال ۲۰۱۰ توسط انتشارات استوک در مجموعه‌ی «لا بلو» منتشر شد و سال بعد جایزه‌ی آنا دو نوا از آکادمی فرانسه را از آن خود کرد، یکی از نمونه‌های شاخص ادبیات فرانسوی معاصر است که زندگی در زیر نورافکن‌ها و پیامد خاموش آن را به تصویر می‌کشد. اشنک، که خود روزنامه‌نگاری آشنا با جهان تلویزیون و فرهنگ عمومی است، با دقتی روایی و نگاهی روان‌شناسانه، داستان دو زن را روایت می‌کند که از دو نسل متفاوت‌اند اما در تجربه‌ی شهرت و زوال، دردی مشترک دارند. نخستین روایت، به دنیس، ستاره‌ی تلویزیونی دهه‌ی ۱۹۶۰ می‌پردازد؛ زنی که برنامه‌ی فرهنگی دیسکوراما را اجرا می‌کرد و چهره‌هایی چون باربارا و ماکسیم لو فورستیه را به مخاطبان معرفی می‌نمود. دنیس در دوران طلایی رسانه، صدایی بود که دیگران از خلال او شناخته می‌شدند؛ اما همین که جهت باد سیاست تغییر کرد، او از قاب تلویزیون حذف شد و ناگهان از حافظه‌ی جمعی محو گشت. او به بازگشت امیدوار بود، اما در تنهایی و سکوت درگذشت؛ نمادی از فراموشی چهره‌هایی که روزگاری نماد فرهنگ بودند. در سوی دیگر، اشنک سرگذشت ژان روزن، نویسنده‌ای معاصر را روایت می‌کند که پس از انتشار نخستین کتابش به شهرت می‌رسد، اما این موفقیت به جای آرامش، اضطراب و بحران هویت برایش به ارمغان می‌آورد. او درمی‌یابد که میان خود واقعی و تصویری که رسانه از او ساخته، شکافی ژرف وجود دارد. همان‌گونه که دنیس در دهه‌های پیشین درخشان و سپس محو شد، ژان نیز احساس می‌کند بر لبه‌ی همان پرتگاه ایستاده است. رمان در پیوند این دو زندگی، تمثیلی از چرخه‌ی تولد و مرگ در دنیای شهرت می‌سازد: جایی که دیده‌شدن، خود آغاز ناپدید شدن است. مضامین اصلی رمان، حول محور «هویت در برابر تصویر» می‌چرخند. اشنک نشان می‌دهد چگونه شخصیت‌های عمومی به تدریج در نقشی که رسانه برایشان می‌سازد، حل می‌شوند و چگونه شهرت می‌تواند نوعی بیگانگی از خویشتن به همراه آورد. دنیس، زنی که برای کشف استعداد دیگران زندگی می‌کرد، قربانی همان نگاهی شد که پیش‌تر او را می‌ستود؛ ژان، زنی که قلمش او را به صحنه آورد، در همان صحنه خویشتن خویش را گم کرد. در این میان، رسانه همچون آینه‌ای بی‌رحم عمل می‌کند که تنها بازتاب می‌دهد، اما حافظه ندارد. از منظر ساختاری، «مجری سرشناس» بر تقابل و تقارن دو روایت استوار است. اشنک با نثری موجز و چندلایه، دو مسیر زمانی را به‌تدریج به هم نزدیک می‌کند تا در نهایت، مرز میان گذشته و حال، واقعیت و بازتاب، در ذهن خواننده در هم ذوب شود. او از زبان آرام و درون‌نگر بهره می‌برد و به جای درام بیرونی، بر کشمکش‌های روانی و لحظه‌های تأملی تمرکز دارد. به همین دلیل، رمان حال و هوایی غنایی و گاه مالیخولیایی دارد که بیش از آنکه داستانی روایی باشد، مراقبه‌ای درباره زودگذری و حذف است. از نقاط قوت اثر، دقت نویسنده در توصیف جهان رسانه و ظرافت او در پرداخت روابط میان دیده شدن و فراموش شدن است. اشنک به‌جای نوستالژی صرف یا نقد آشکار، از درون این فضا سخن می‌گوید؛ گویی زبان خود رسانه را برای افشا کردن آن به کار می‌گیرد. با این حال، همان ویژگی تأملی و کند روایت ممکن است برای خوانندگانی که به دنبال تنش و کنش داستانی‌اند، کم‌رمق به نظر برسد. همچنین، آشنایی با چهره‌های فرهنگی فرانسه دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در درک تمام ظرافت‌های متن موثر است. در نهایت، «مجری سرشناس» را می‌توان هم ادای دینی به دنیس گلیزر، چهره‌ی واقعی تلویزیون فرانسه، و هم تأملی فلسفی درباره سرنوشت چهره‌های عمومی دانست؛ اثری درباره دیده‌شدن و محو شدن، درباره زنان و صدای آنان در فرهنگی که حافظه‌اش کوتاه است. اشنک با لحنی آرام و نگاهی انسانی، نشان می‌دهد شهرت نه پاداش که باری سنگین است؛ نوری که به همان سرعتی که می‌تابد، خاموش می‌شود.