کتاب ماشین دوزخی

نمایشنامه‌ی «ماشین جهنمی» نوشته‌ی ژان کوکتو، بازآفرینی شاعرانه و مدرن اسطوره‌ی ادیپ است؛ اثری که با نگاهی سورئال، روانکاوانه و بدبینانه، مفاهیمی چون تقدیر، توهم، و پیچیدگی‌های روابط انسانی را بازمی‌کاود. کوکتو داستان آشنای شاهزاده‌ی جوانی را روایت می‌کند که ناآگاهانه پدرش را می‌کشد و با مادرش ازدواج می‌کند، اما این تراژدی با روایتی تازه و لحنی خاص، چهره‌ای متفاوت می‌یابد.
در این اثر، تبس شهری نفرین‌شده است و پیشگویی شومی از آینده‌ی خاندان سلطنتی خبر می‌دهد. برای گریز از سرنوشت محتوم، نوزاد ادیپ رها می‌شود، اما بی‌آنکه بداند، بار دیگر به تبس بازمی‌گردد و چرخه‌ی فاجعه را کامل می‌کند. با این حال، کوکتو تنها به بازگویی داستانی کهن بسنده نمی‌کند، بلکه با پرداختی مدرن، زوایای روانی شخصیت‌ها را کاوش می‌کند. ژوکاست، نه فقط مادری سلطنتی بلکه زنی قوی و در عین حال آسیب‌پذیر است که تلاش می‌کند از دام سرنوشت بگریزد. ادیپ، جوانی است مغرور و ناآگاه، بیش از آنکه قهرمانی تراژیک باشد، قربانی ساده‌دلی و جهل خود است.
در «ماشین جهنمی»، تقدیر همچون نیرویی ناشناخته و توقف‌ناپذیر عمل می‌کند؛ همچون ماشینی سرد و بی‌احساس که بی‌توجه به خواست شخصیت‌ها، آن‌ها را به سوی نابودی می‌کشاند. کوکتو با فضاسازی گوتیک، صحنه‌هایی کابوس‌گونه خلق می‌کند و با بهره‌گیری از عناصر سورئال همچون ارواح، رویاها و تصادف‌های شگفت، مرز میان واقعیت و خیال را در هم می‌شکند. ساختار روایی نمایشنامه غیرخطی و پیچیده است؛ اطلاعات به آرامی و در طول روایت گشوده می‌شوند و مخاطب را درون دنیایی از اضطراب، توهم و بی‌ثباتی غرق می‌کنند.
لحن اثر، ترکیبی از فلسفه‌ی پوچی، طنز سیاه و زیبایی‌شناسی رویاگونه است. کوکتو از دل اسطوره‌ای باستانی، داستانی بیرون می‌کشد که به دغدغه‌های انسان مدرن پاسخ می‌دهد: جدال با سرنوشت، توهم آزادی اراده، و شکنندگی آگاهی انسانی. در این جهان، انسان تنها چرخ‌دنده‌ای کوچک در ماشینی عظیم و بی‌رحم است؛ ماشینی که بی‌وقفه می‌چرخد و سرنوشت را بی‌اعتنا به خواسته‌ها و تلاش‌ها رقم می‌زند.