کتاب اقاصیص بیهقی

«اقاصیص بیهقی» به گزارش، ویرایش و مقابله‌ی محسن فاتحی شامل سه دفتر تاریخ بیهقی است: «دفتر مذکوران» شامل چهل و شش شخصیت مهم و کلیدی تاریخ بیهقی، «دفتر مسعود»: شامل روزگار مسعود غزنوی از ابتدای جوانی تا مرگ این پادشاه، «دفتر ترکمانان»: شامل تمام وقایع منقول حول ترکمانان در تاریخ بیهقی.
این سه دفتر براساس تاریخ بیهقی چاپ دکتر فیاض فراهم آمده؛ با مقابله، مطابقت و مقایسه با چاپی که دکتر یاحقی و سیدی ارائه کرده‌اند. این کتاب با چاپ‌های مورلی (کلکته)، ادیب پیشاوری (طهران)، سعید نفیسی و فیاض/ غنی نیز مقایسه شده است.
فاتحی در مقدمه متذکر شده که «اقاصیص» جمع قصه است و بیهقی سه مرتبه این کلمه را در تاریخش به کار برده است: الف) در پایان قصه‌ی حسنک‌وزیر و ابتدای داستان عبدالله زبیر: «آن اقاصیص به‌شرح در تواریخ مذکور است». ب) در پایان نامه‌ی امیرک بیهقی از خوارزم: «اگرچه این اقاصیص از تاریخ دور است، چه در تواریخ چنان می‌خوانند که فلان پادشاه فلان سالار را به جنگ فرستاد و فلان روز جنگ یا صلح کردند و این آن را یا او این را بزد و برین بگذاشتند، اما من آنچه واجب است به جای آرم». ج) در وصف مختصر مرگ هارون پسر آلتونتاش خوارزمشاه: «و آن اقاصیص نوادری است، بیارم در آن باب خود مفرد که وعده کردم».
«دفتر مذکوران» شامل چهل‌وشش شخصیت مهم و کلیدی تاریخ بیهقی است. مبنای انتخاب این شخصیت‌ها نه بر اساس اهمیت و جایگاه آنان، بلکه صرفا بر مبنای ذکر بلند، منسجم، مشخص یا معناداری است که بیهقی در تاریخش از آنان کرده است؛ بنابراین مثلا هرچند عبدالرزاق میمندی، بوالحسن عبدالجلیل، بوالفتح حاتمی امیرک بیهقی، بوعلی کوتوال و ... در ردۀ شخصیت‌های کلیدی «مذکوران» هستند، چون ذکر آن‌ها منسجم نیست و پراکنده آمده‌اند، در این دفتر قرار نگرفته‌اند.
«دفتر مسعود» در واقع نخ طلایی تاریخ بیهقیف مسعود غزنوی است. در جهان بوالفضل دبیر، در منظومه‌ای که او خود را همچون پر کاهی گرفتار تندبادهای قضا می‌بیند، مسعود خورشیدی است رخشان، اما رو به افول و خاموشی و بوالفضل چون هژده سال بعد از مرگ مسعود در رباط ماریگله تاریخش را می‌راند، در وضعیتی است که هم به ستایش این پادشاه بنشیند و هم از استبدادی که درو ریشه دوانده، بگوید و طعن برو زند. این دفتر از ابتدای نوجوانی و رشد و نمو این پادشاه در هرات تا مرگ او را دربر می‌گیرد.
«دفتر ترکمانان» یا سلجوقیان داستان بلند تاریخ بیهقی است. در این دفتر تمام وقایع منقول حول آنان در تاریخ بیهقی آمده است.
«اقاصیص بیهقی» برای علاقمندان به تاریخ و همچنین نثر بیهقی کتابی مفید و جذاب است.