کتاب انقلاب مشروطه ایران و عثمانی

کتاب «انقلاب مشروطه ایران و عثمانی» اثر بهزاد آقاخانلو، نگاهی جامع و مقایسه‌ای به دو انقلاب مشروطه‌خواه در منطقه ارائه می‌دهد. در این اثر پژوهشی، نویسنده با بهره‌گیری از منابع آرشیوی، متون اصلی و اسناد تاریخی، روند تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران قاجار در ایران و دوره اثبات سلطنت مشروطه در امپراتوری عثمانی را از زوایای متفاوت بررسی می‌کند. هدف اصلی کتاب، روشن ساختن عواملی است که باعث بروز این تحولات شد و بررسی چگونگی تأثیر متقابل ایده‌های مدرن اروپایی و تحولات بومی بر شکل‌گیری مفاهیم مشروطه‌گرایی در هر دو کشور می‌باشد. در بخش ابتدایی، آقاخانلو بستر تاریخی و فکری پیش از انفجار انقلاب مشروطه را تشریح می‌کند. در ایران، بحران‌های اقتصادی، فساد اداری و ضعف حکومت مطلقه قاجار با نارضایتی عمومی همراه بود و روشنفکران و نخبگان سیاسی، پیامی از تغییر و تحول ریخته بودند. از سوی دیگر، در امپراتوری عثمانی نیز فشارهای نظامی، اقتصادی و نیروهای انحصاری حاکمیتی، فضای سیاسی را برای درخواست اصلاحات عمیق آماده نمودند. نویسنده با مقایسه شرایط سیاسی و اجتماعی هر دو کشور، به شباهت‌های بنیادی میان هر دو انقلاب و همچنین تفاوت‌های ناشی از ساختارها و پیش‌زمینه‌های بومی می‌پردازد. از طرف دیگر، آقاخانلو نشان می‌دهد که چگونه ورود ایده‌های مدرن مدنی، حقوق بشر و دموکراسی از اروپا، به ویژه از طریق ترجمه متون فلسفی و سیاسی، بر افکار و اندیشه‌های نخبگان ایران و عثمانی تأثیر گذاشت. در ایران، روشنفکرانی چون سید مظاهرالدین طوسی و نخبگان فرهنگی توانستند مفهومی نو از حاکمیت قانون و نمایندگی مردمی را به جامعه منتقل کنند. در عثمانی، جنبش‌های اصلاح‌طلبانه و اندیشه‌های معاصر اروپایی موجب بروز یک گرایش نو به سوی مشروطه‌گرایی شدند که در نهایت خلل ساختاری و فساد قدیمی را به چالش کشید. در قلب کتاب، بررسی دقیق نحوه شکل‌گیری نهادهای مشروطه‌خواه و سازماندهی فعالیت‌های سیاسی در هر دو کشور قرار دارد. نویسنده توضیح می‌دهد که چگونه گردهمایی‌های مردمی، تظاهرات عمده و گردهمایی‌های سیاسی به عنوان پلی برای انتقال ایده‌های مدرن از طریق عرصه عمومی عمل کردند. در نهایت نویسند هبه تحلیل پیامدهای بلندمدت انقلاب مشروطه در هر دو کشور پرداخته است.