کتاب نمایش‌های زنانه ایران

کتاب «نمایش‌های زنانه ایران: راه‌های نفوذ و اعتراض به اجتماع در دوره قاجار»، نوشته‌ی فروغ یزدان عاشوری و جواد انصافی، به معرفی و بررسی یکی از حوزه‌های کمتر شناخته‌شده‌ی هنرهای نمایشی ایران می‌پردازد. این اثر، به نمایش‌هایی می‌پردازد که به دلیل اجرا در محافل خصوصی و صرفا زنانه، از چشم تاریخ‌نگاری رسمی دور مانده‌اند اما همواره جایگاهی استثنایی در فرهنگ این سرزمین داشته‌اند. هنرمندان، نوازندگان و تماشاگران این نمایش‌ها همگی زنان بودند و همین ویژگی، فضایی برای بیان آزادانه‌تر مسائل و انتقاداتی فراهم می‌آورد که در عرصه‌ی عمومی ممکن نبود. این نمایش‌ها اغلب به صورت ریتمیک و موزیکال اجرا می‌شدند و بسته به منطقه، لهجه‌ی خاص خود را داشتند.
ارزش این اثر در شیوه‌ی پژوهشی و گردآوری دقیق نویسندگان آن دوچندان می‌شود. آن‌ها برای تدوین کتاب از چندین روش بهره برده‌اند: برخی نمایش‌ها بر اساس خاطرات شنیداری و دیداری افراد کهنسال و از طریق مصاحبه بازسازی شده‌اند؛ گروهی دیگر حاصل مشاهدات یکی از نویسندگان در مجالس زنانه است که ابهامات آن از طریق پرس‌وجو از صاحب‌نظران برطرف شده؛ دسته‌ای دیگر پس از مشاهده، با منابع مکتوب تطبیق داده شده‌اند و در نهایت، برخی نمایش‌ها که در کتب مختلف با تفاوت‌هایی روایت شده بودند، با یکدیگر مقایسه و تکمیل شده‌اند.
کتاب، این نمایش‌ها را در دسته‌بندی‌های گوناگونی ارائه می‌دهد که هر یک جنبه‌ای از زندگی زنان را بازتاب می‌دهد. از «نمایش‌های مذهبی» مانند عروسی حضرت فاطمه و عروسی قریش گرفته تا «نمایش‌های انتقادی یا سنتی» که مراسمی چون فال‌بینی و چله‌زری را در بر می‌گیرد. بخش‌های دیگر به نمایش‌های انتقادی-اجتماعی مانند «شوهر» و «حمومی»، نمایش‌های اخلاقی درباره‌ی اختلافات زنانه همچون فضولی و بدبینی، و نمایش‌های عاشقانه‌ای نظیر «آبجی صنم» و «ننه غلامحسنی» اختصاص یافته است.
این کتاب در مجموع، پژوهشی ارزشمند از تاریخ اجتماعی زنان ایران است که نشان می‌دهد چگونه آن‌ها از هنر نمایش به عنوان ابزاری برای بیان دغدغه‌ها، نقدها و آرزوهای خود در دل جامعه‌ای مردسالار استفاده می‌کردند.