کتاب تلمود

کتاب «تلمود: چهره‌ها و اندیشه‌ها» نوشته امید محبتی مقدم اثری پژوهشی پیرامون ریشه‌های تلمود و چهره‌های تاریخی تأثیرگذار در شکل‌گیری آن است. این کتاب، با تمرکز بر زندگی و آثار شخصیت‌هایی که در تدوین و گسترش تورات شفاهی نقش ایفا کرده‌اند، سعی دارد تصویری از جریان تاریخی و فکری‌ای ترسیم کند که به تکوین میشنا انجامیده است. آنچه اهمیت این اثر را قابل تأمل می‌سازد، تمرکز آن بر بررسی زندگانی افرادی است که اغلب در منابع بیرونی سنت یهودی، ردپایی روشن ندارند و آن‌گونه که در خود میشنا و تلمود معرفی شده‌اند، مورد توجه قرار گرفته‌اند.
«تلمود: چهره‌ها و اندیشه‌ها» به‌جای تحلیل‌های کلی از ساختار تلمود یا صرفا بررسی مسائل فقهی، به سراغ کسانی رفته است که در پس این متون قرار دارند؛ افرادی که گاه در دل طوفان‌های اجتماعی و سیاسی زمانه خود، همه چیز را کنار گذاشتند تا پایه‌های دانش دینی قوم خویش را استوار کنند. کتاب، با نگاهی تاریخی و بر اساس ترتیب زمانی، زندگینامه این افراد را پی می‌گیرد؛ از روزگار عزرا هسوفر، که احیای آیین یهود در دوران بازگشت از تبعید را آغاز کرد، تا دوره‌ای که با ربی یهودا هناسی، تدوین نهایی میشنا به پایان می‌رسد.
در این مسیر، دو دوره عمده تاریخی بررسی می‌شود. نخست، دوران مجمع کبیر و زوگوت، که حلقه پیوند میان عزرا و بزرگان بعدی چون هیلل شمای به شمار می‌روند. سپس، دوره گسترده‌تری که بیش از دو قرن ادامه یافت و با ظهور تنائیم همراه بود؛ همان کسانی که میشنا را شکل دادند، توسعه دادند و آن را به نقطه‌ای رساندند که بتواند به‌عنوان مرجع اصلی در یهودیت ربانی تثبیت شود.
کتاب در بیست‌وسه فصل به معرفی شماری از این شخصیت‌ها می‌پردازد؛ از شیمعون هصدیق تا شمعیا و اوطلیون، و از ربان شیمعون بن سنت گرفته تا ربان یوحانان بن زکای. برای برخی از این افراد، اطلاعات اندکی در منابع موجود است و به همین دلیل نویسنده با دقت، هر آنچه از منابع میشنا و تلمود می‌توان استخراج کرد را گرد آورده است. در مورد دیگران، روایت‌ها گسترده‌تر و دقیق‌تر است و به همین دلیل حجم بیشتری از کتاب را به خود اختصاص داده‌اند؛ نه به سبب شأن بالاتر، بلکه به دلیل دسترسی بیشتر به اطلاعات مستند. نکته‌ای که در سراسر کتاب به چشم می‌خورد، تلاش برای بازسازی چهره‌های تاریخی تلمود در بستری از واقعیات اجتماعی و سیاسی دوران آنان است. این افراد، صرفا متکلمان یا مفسران دینی نبودند، بلکه درگیر زندگی خود، بحران‌های سیاسی، فشارهای حاکمان و گاه حتی بی‌ثباتی‌های داخلی جامعه یهودی بودند. در چنین شرایطی، وفاداری آنان به مسئله انتقال میراث شفاهی و تلاش برای تدوین آن، معنایی فراتر از صرف کار علمی پیدا می‌کند.
«تلمود: چهره‌ها و اندیشه‌ها» خواننده را قدم‌به‌قدم با جریان اندیشه و تلاش‌های عالمان در دل تاریخ دین یهود آشنا می‌سازد. این کتاب، زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا بتوان از خلال زندگی این افراد، به درکی ژرف‌تر از شکل‌گیری سنت دینی یهود رسید؛ سنتی که بخش بزرگی از آن نه در متون، بلکه در شخصیت‌هایی نهفته است که این متون را زنده کردند.