کتاب آزادی و فرهنگ

کتاب «آزادی و فرهنگ» نوشته جان دیویی، یکی از تأمل‌برانگیزترین آثار او در زمینه رابطه میان آزادی فردی و بسترهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. دیویی در این اثر به شکلی ریشه‌ای به این پرسش می‌پردازد که آزادی چیست، چگونه شکل می‌گیرد و چه موانعی در مسیر تحقق آن وجود دارد. او با نگاهی عمیق به سنت لیبرالیسم غربی، تلاش می‌کند نشان دهد که آزادی نمی‌تواند صرفا به‌عنوان مفهومی انتزاعی یا حقوقی درک شود، بلکه باید آن را در بستر واقعیت‌های فرهنگی و نهادهای اجتماعی تحلیل کرد.
کتاب با تحلیل تاریخی آغاز می‌شود. دیویی به بررسی تحول اندیشه آزادی در غرب می‌پردازد؛ از دوران روشنگری که آزادی عمدتا در قالب آزادی از سلطه کلیسا و پادشاهی تعریف می‌شد، تا دوران مدرن که آزادی به مفهومی پیچیده‌تر و چندوجهی تبدیل شده است. او به‌ویژه به این نکته توجه دارد که چگونه با رشد سرمایه‌داری صنعتی، نظام بازار و نابرابری‌های اقتصادی، آزادی فردی در عمل به امتیازی برای گروهی خاص تقلیل یافته است، در حالی که در نظریه، به‌عنوان حق همگانی از آن یاد می‌شود. در بخش‌های میانی کتاب، دیویی به نقد دیدگاه‌هایی می‌پردازد که آزادی را صرفا مسئله‌ای روان‌شناختی یا اخلاقی می‌دانند. از دیدگاه او، چنین نگاه‌هایی واقعیت‌های ساختاری را نادیده می‌گیرند. آزادی، در نگاه دیویی، فقط در صورتی معنا دارد که افراد بتوانند در شرایط واقعی، قدرت انتخاب و مشارکت داشته باشند. او به آموزش، رسانه، نهادهای سیاسی و اقتصادی به‌عنوان ابزارهایی اشاره می‌کند که یا می‌توانند آزادی را تقویت کنند یا آن را به‌شکلی نامرئی سرکوب کنند. یکی از بخش‌های مهم کتاب، بررسی رابطه آزادی با دموکراسی است. دیویی دموکراسی را نه یک نظام حکومتی، بلکه نوعی شیوه زندگی می‌داند؛ شیوه‌ای که در آن، مشارکت، گفت‌وگو، آموزش و رشد فردی در دل جامعه نهادینه شده است. او معتقد است بدون فرهنگ دموکراتیک، بدون شهروندانی که از کودکی برای اندیشیدن، نقد کردن و مشارکت تربیت شده باشند، آزادی به مفهومی تهی تبدیل می‌شود. در فصل‌های پایانی، دیویی وارد بحث درباره خطراتی می‌شود که آزادی را تهدید می‌کنند. او ظهور ایدئولوژی‌های توتالیتر، گسترش تبلیغات سازمان‌یافته، و سلطه اقتصاد بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی را از عوامل اصلی تضعیف آزادی می‌داند و هشدار می‌دهد که اگر جوامع نتوانند آگاهی عمومی، آموزش انتقادی و نهادهای مستقل را حفظ کنند، مفهوم آزادی به‌تدریج به حاشیه رانده خواهد شد.
«آزادی و فرهنگ» اثری است که خواننده را به تفکر درباره ریشه‌های فرهنگی و نهادی آزادی وامی‌دارد. دیویی نه به دنبال ارائه پاسخ‌های ساده، بلکه به دنبال گشودن چشم‌اندازهایی تازه برای فهم آزادی در جهانی پیچیده و در حال دگرگونی است.