کتاب پایین، گذر سقاخانه

نمایشنامه "پایین، گذر سقاخانه" اثر اکبر رادی، یکی از برجسته‌ترین آثار تئاتر معاصر ایران است که در سال ۱۳۸۳ نوشته شد و در آبان ۱۳۸۵ به کارگردانی هادی مرزبان در تالار وحدت به صحنه رفت. این نمایشنامه با نگاهی دقیق به فرهنگ عامهٔ تهران قدیم، به بررسی باورها، آیین‌ها و مناسک مذهبی مردم در یک گذر قدیمی می‌پردازد و با خلق موقعیت‌های دراماتیک، تضادهای درونی شخصیت‌ها را به نمایش می‌گذارد. در این نمایشنامه، رادی ضمن نقد خرده‌فرهنگ‌های شهری و مناسک مذهبی، به مسائل انسانی و اجتماعی نیز توجه ویژه‌ای دارد.
نمایشنامه در یک زیرگذر قدیمی در تهران می‌گذرد که در آن سقاخانه‌ای واقع شده است. این سقاخانه نمادی از باورهای مذهبی مردم است که در کنار آن مکان‌هایی چون قهوه‌خانه، آرایشگاه، کبابی و یک باغ کهنه قرار دارند. درخت چنار کهنسالی نیز در کنار سقاخانه قرار دارد که دخیل‌های رنگارنگ به آن بسته شده است. این مکان، فضایی معنوی و اجتماعی را برای شخصیت‌ها فراهم می‌آورد و از آن برای بیان تضادهای درونی شخصیت‌ها و تحلیل شرایط اجتماعی بهره گرفته شده است.
"پایین، گذر سقاخانه" به بررسی مفاهیمی چون ایمان، باورهای مذهبی، جوانمردی، رقابت و عشق می‌پردازد. رادی با استفاده از زبان و رفتار شخصیت‌ها، به نقد و تحلیل خرده‌فرهنگ‌های شهری و مناسک مذهبی می‌پردازد. او با خلق موقعیت‌هایی دراماتیک و تضادهایی که در روابط میان شخصیت‌ها پدید می‌آید، مخاطب را به تأمل در ارزش‌ها و باورهای اجتماعی و مذهبی دعوت می‌کند. این نمایشنامه از سویی تأملی است بر چگونگی شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی در دل فرهنگ عامه، و از سوی دیگر، به چالش کشیدن نقش سنت‌ها و باورهای مذهبی در زندگی مردم تهران قدیم. رادی در این نمایشنامه از زبان رایج جنوب شهر تهران در دههٔ ۱۳۴۰ استفاده کرده است. این زبان، که متعلق به گروه خاصی از مردم است، به نمایشنامه اصالت و واقع‌گرایی می‌بخشد. استفاده از این زبان، علاوه بر ایجاد فضای مناسب، به شخصیت‌پردازی و درک بهتر روابط میان شخصیت‌ها کمک می‌کند. زبان در این نمایشنامه نه تنها وسیله‌ای برای نمایش تضادهای درونی شخصیت‌هاست، بلکه به عنوان ابزاری برای خلق فضا و جو خاص اجتماعی نمایشنامه عمل می‌کند. نمایشنامهٔ "پایین، گذر سقاخانه" در سال ۱۳۸۵ به کارگردانی هادی مرزبان در تالار وحدت به صحنه رفت. این اجرا با استقبال خوبی از سوی تماشاگران و منتقدان مواجه شد و توانست فضایی معنوی و اجتماعی را به خوبی به نمایش بگذارد. برخی منتقدان بر این باورند که نمایشنامه در ابتدا ممکن است برای مخاطب پیچیده باشد، اما با پیشرفت داستان، دیالوگ‌ها و شخصیت‌ها جان تازه‌ای می‌گیرند و مخاطب را با خود همراه می‌کنند. این اثر نه تنها از نظر اجرایی بلکه از منظر تحلیل‌های اجتماعی و فرهنگی نیز مورد توجه قرار گرفت.
"پایین، گذر سقاخانه" اثری است که با نگاهی دقیق به فرهنگ و باورهای مردم تهران قدیم، به بررسی مفاهیم انسانی و اجتماعی می‌پردازد. رادی با استفاده از زبان و فضاهای آشنا، توانسته است داستانی جذاب و تأمل‌برانگیز خلق کند که همچنان برای مخاطبان معاصر نیز قابل توجه است. این نمایشنامه از آثار برجستهٔ تئاتر ایران به شمار می‌رود که نه تنها در زمان خود بلکه در حال حاضر نیز به دلیل نگاهی ژرف به اجتماع و فرهنگ ایرانی، همچنان در کانون توجه است.