کتاب روزنه آبی

نمایشنامهٔ "روزنه آبی"، نخستین اثر نمایشی اکبر رادی، در سال ۱۳۳۸ نوشته شد و دو سال بعد به چاپ رسید. این نمایشنامه، نه‌تنها آغازگر راه درخشان رادی در عرصهٔ تئاتر بود، بلکه در همان آغاز، توجه منتقدان و چهره‌های برجسته‌ای چون احمد شاملو را نیز به خود جلب کرد. در این اثر، رادی با نگاهی نقادانه به ساختار اجتماعی خانواده‌های سنتی ایرانی در دههٔ ۳۰ شمسی، تضاد میان نسل‌ها را در بستری واقع‌گرایانه و اقلیمی به تصویر می‌کشد.
ماجرای "روزنه آبی" در پاییز ۱۳۳۸ و در شهر رشت می‌گذرد؛ جایی که خانوادهٔ پیربازاری، نماینده‌ای از طبقه‌ای سنت‌گرا، در کانون روایت قرار دارد. پیله‌آقا، پدر خانواده، مردی ثروتمند و مستبد است که همچون تندیسی از سنت، بر سرنوشت فرزندانش سایه انداخته. احسان، پسر او، به‌دلیل اختلافات شدید با پدر، خانه را ترک کرده و اکنون از تهران نامه‌ای فرستاده تا برای ادامهٔ تحصیل در آلمان از او کمک مالی بگیرد؛ درخواستی که با بی‌توجهی مواجه می‌شود. در همین حال، افشان، دختر خانواده، با وجود علاقهٔ همسایه‌ای به نام انوش، در تنگنای خواست پدر برای ازدواج با پیرمردی به نام حاجی‌زاده گرفتار شده. در پایان، با بازگشت پدر از سفر، خانواده‌ای را می‌بینیم که نه‌تنها به پیشواز او نمی‌رود، بلکه در سکوتی سرد، از او و ارزش‌هایش عبور کرده است.
رادی در این اثر، با دقتی کم‌نظیر، شکاف میان سنت و تجدد را در دل یک خانواده به صحنه می‌آورد. او تصویری از نسلی جوان را به نمایش می‌گذارد که در تلاش است از ساختار پدرسالارانه و اقتدار سنتی رهایی یابد، بی‌آن‌که مقصد روشنی پیش روی خود داشته باشد. همین سرگشتگی است که به نمایشنامه لحنی تلخ و تأمل‌برانگیز می‌بخشد. زبان نمایش، محاوره‌ای و بومی است؛ دیالوگ‌ها آشنا و ملموس‌اند و به‌خوبی بافت فرهنگی و جغرافیایی شمال ایران را تداعی می‌کنند. رادی با بهره‌گیری از زبانی زنده و فضاسازی دقیق، موفق می‌شود مخاطب را در دل خانه‌ای قرار دهد که با بحران‌های خانوادگی، ارزشی و نسلی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. این نمایشنامه در سال ۱۳۵۵ توسط محمود محمد یوسف به‌صورت فیلم‌تئاتر اجرا شد؛ اجرایی که توانست هم فضای اقلیمی رشت را بازآفرینی کند و هم جهان ذهنی شخصیت‌ها را به‌خوبی به تصویر بکشد. استقبال از این اجرا، جایگاه "روزنه آبی" را به‌عنوان یکی از نقاط عطف تئاتر مدرن ایران تثبیت کرد.
در نهایت، "روزنه آبی" نه‌فقط یک نمایشنامهٔ خانوادگی، بلکه تصویری گویا از کشمکش‌های اجتماعی ایران در آستانهٔ ورود به دنیای مدرن است. این اثر، با زبانی ساده اما موثر، به کاوش در روابط انسانی، تعارض‌های نسلی و سقوط اقتدارهای کهن می‌پردازد و همچنان پس از گذشت دهه‌ها، صدای اعتراض نسلی را بازتاب می‌دهد که میان گذشته و آینده معلق مانده است.