کتاب پلکان

نمایشنامه "پلکان" اثر اکبر رادی، یکی از برجسته‌ترین آثار درام معاصر ایران است که با نگاهی انتقادی به روند شکل‌گیری و سقوط یک سرمایه‌دار، ساختار اجتماعی و اقتصادی جامعهٔ ایران را در دوره‌های مختلف تاریخی به تصویر می‌کشد. این اثر در سال ۱۳۶۱ نوشته شد و در سال ۱۳۷۵ بازنویسی و منتشر گردید. "پلکان" با نگاهی دقیق و عمیق به تحولات اجتماعی و فردی، نحوهٔ شکل‌گیری و تداوم فساد و استثمار را در سطح فردی و اجتماعی بررسی می‌کند و در قالب پنج پرده، تحول یک شخصیت اصلی را در پنج مرحله مختلف از تاریخ ایران نشان می‌دهد.
"پلکان" در پنج پرده به هم پیوسته روایت می‌شود که هر کدام در دوره‌ای خاص از تاریخ ایران می‌گذرد. این پنج پرده به صورت زیر هستند:
1. آن شب بارانی (تابستان ۱۳۳۳): در روستای پسیخان رشت، گاو شیردهٔ آقاگل دزدیده می‌شود. بلبل، مردی دوره‌گرد و بی‌پول، گاو را می‌دزدد و از فروش آن ۳۰۰ تومان به دست می‌آورد.
2. در انتهای مه (پاییز ۱۳۳۵): بلبل با پول دزدی، دکه‌ای راه می‌اندازد و از حاج عمو، کلوچه‌پز، دخترش را خواستگاری می‌کند. حاج عمو ابتدا مخالف است، اما به دلیل ترس از بی‌دختری دختر کوچکترش، موافقت می‌کند.
3. زمستان شهر ما (زمستان ۱۳۴۱): بلبل که حالا داماد حاج عمو شده، با فروش خانهٔ حاج عمو، دکان دوچرخه‌سازی راه می‌اندازد. در این دکان، به سرکیسه کردن مردم مشغول است.
4. آفتاب برای سلیمان (بهار ۱۳۵۰): بلبل مردی به نام سلیمان را در مستراح ساختمان در حال احداث حبس می‌کند، زیرا سلیمان اعتراض کرده که با ۱۸ تومان نمی‌توان شش نفر را سیر کرد. سلیمان از سرما می‌میرد و جسدش به دفتر ساختمانی بلبل آورده می‌شود.
5. مکث (تابستان ۱۳۵۷): بلبل در خانهٔ ویلایی‌اش در فرمانیه تهران، در تلاش است تا با وصلت پسرش با دختر آهنچی، ارتباط مالی خود را گسترش دهد. در این میان، با سکتهٔ قلبی مواجه می‌شود و در دقایق آخر زندگی‌اش، با نوکر وفادارش، یحیی، مواجه می‌شود.
در این نمایشنامه، شخصیت‌های مختلفی حضور دارند که هرکدام نمایانگر جنبه‌های مختلف جامعه و تحولات آن هستند:
**بلبل**: شخصیت اصلی نمایشنامه که از یک مرد دوره‌گرد به یک سرمایه‌دار بزرگ تبدیل می‌شود. او در مسیر صعود خود، ویژگی‌های منفی مانند خودخواهی، بی‌رحمی و فساد را به نمایش می‌گذارد.
**آقاگل**: کشاورز ساده‌دل روستای پسیخان که گاو شیرده‌اش دزدیده می‌شود.
**حاج عمو**: کلوچه‌پز روستای پسیخان که بلبل در تلاش است با او ارتباط برقرار کند.
**سلیمان**: کارگر ساختمانی که به دلیل اعتراض به دستمزد پایین، در مستراح حبس می‌شود و جان می‌سپارد.
**یحیی**: نوکر وفادار بلبل که در دقایق آخر زندگی‌اش، در کنار او می‌ماند.
"پلکان" با نگاهی انتقادی به روند شکل‌گیری و سقوط یک سرمایه‌دار، به بررسی مسائلی چون فساد، بی‌رحمی، استثمار و بی‌عدالتی اجتماعی می‌پردازد. رادی با استفاده از شخصیت بلبل، نشان می‌دهد که چگونه فردی با ویژگی‌های منفی می‌تواند در جامعه‌ای که فساد در آن ریشه دوانده، به موفقیت برسد و در عین حال به‌طور تلخ و نمایشی از استثمار و بی‌عدالتی در سطح فردی و اجتماعی بگوید. رادی در این نمایشنامه از سبک رئالیسم اجتماعی بهره می‌برد و با استفاده از دیالوگ‌های طبیعی و فضاهای آشنا، تصویری واقع‌گرایانه از جامعهٔ ایران در دوره‌های مختلف تاریخی ارائه می‌دهد. ساختار پنج پرده‌ای نمایشنامه، امکان بررسی تحولات شخصیت بلبل و جامعهٔ اطرافش را در طول زمان فراهم می‌کند. رادی با این ساختار توانسته است، به شکلی کاملا ملموس و تاثیرگذار، از تناقضات اجتماعی و اقتصادی در ایران معاصر پرده بردارد. "پلکان" نخستین بار در سال ۱۳۶۳ به کارگردانی هادی مرزبان در تالار اصلی تئاتر شهر به صحنه رفت. این نمایشنامه پس از بازنویسی در سال ۱۳۷۵، مجددا اجرا شد و با استقبال خوبی از سوی تماشاگران و منتقدان مواجه گردید. اجرای آن با موفقیت همراه بود و توانست تأثیرات عمیقی در مخاطبان برجای بگذارد. این نمایشنامه نه تنها در زمان خود بلکه در حال حاضر نیز از آثار مهم تئاتر ایران به شمار می‌رود.
نمایشنامهٔ "پلکان" اثر اکبر رادی، با نگاهی انتقادی به روند شکل‌گیری و سقوط یک سرمایه‌دار، تصویری واقع‌گرایانه از جامعهٔ ایران در دوره‌های مختلف تاریخی ارائه می‌دهد. این اثر با بررسی مسائلی چون فساد، بی‌رحمی و بی‌عدالتی اجتماعی، همچنان برای مخاطبان معاصر نیز قابل تأمل و بررسی است. رادی با استفاده از روایت‌های طبیعی و شخصیت‌های پیچیده، توانسته است در قالب یک درام اجتماعی، تصویری رئالیستی از وضعیت اجتماعی ایران در دوران مختلف به نمایش بگذارد.