کتاب یهودیت، مسیحیت و اسلام (3جلدی)

کتاب «یهودیت، مسیحیت و اسلام» نوشته فرانسیس ادوارد پیترز، که نخستین بار در سال ۱۹۹۰ منتشر شد، اثری جامع و بلندپروازانه است که نوشته‌های بنیادی سه دین ابراهیمی را در قالبی تطبیقی و نظام‌مند در کنار یکدیگر قرار می‌دهد. این کتاب به سبب گستردگی و اهمیت موضوع، به صورت سه بخش مستقل عرضه گردید: از پیمان تا اجتماع، کلام و شریعت و قوم خدا، و اعمال روح. هر جلد جنبه‌ای متمایز از حیات دینی را مورد واکاوی قرار می‌دهد و در کنار هم تصویری یکپارچه و چندلایه از اشتراکات و تفاوت‌های این سنت‌های بزرگ مذهبی به دست می‌دهند. پیترز در این مجموعه، متون مذهبی کلاسیک-از کتاب مقدس عبری و عهد جدید تا قرآن، و از نوشته‌های الهیاتی گرفته تا متون فقهی و عرفانی-را به صورت موازی و موضوع‌محور کنار هم می‌نشاند. او خواننده را در مسیر مطالعه‌ای تطبیقی همراهی می‌کند تا مضامینی چون عهد و پیمان الهی، نبوت، قانون مقدس، هویت جمعی، عبادت، و تجربه عرفانی را در سه دین دنبال کند. برای مثال، جلد از پیمان تا اجتماع بر وعده الهی و پیوندهای جمعی و اجتماعی تأکید دارد؛ کلام و شریعت و قوم خدا به نقش متن مقدس، شیوه‌های تفسیر، و مباحث کلامی و حقوقی می‌پردازد؛ و اعمال روح نگاهی عمیق به تجربه‌های معنوی، تخیل الهیاتی و چشم‌اندازهای آخرت‌شناسی می‌افکند. شیوه‌ی پیترز در این اثر نه تجویزگرانه و ارزشی، بلکه توصیفی و تحلیلی است. او پلی می‌سازد میان سنت‌ها و نشان می‌دهد چگونه باورها و مناسک دینی در طول قرون شکل گرفته و در گفت‌وگو یا تقابل با یکدیگر تحول یافته‌اند. تأکید او بر «دوره‌ی کلاسیک»-یعنی پیش از ورود اصلاحات مدرنیستی و قرائت‌های معاصر-به خواننده امکان می‌دهد به سرچشمه‌های اصیل و نقاط تلاقی یا افتراق سه دین بازگردد و درکی بنیادی از آن‌ها به دست آورد. اهمیت این اثر بیش از هر چیز در وضوح و دقت آن است؛ پیترز توانسته است بدون ساده‌سازی یا داوری، متونی بسیار متنوع و گاه متعارض را در یک چارچوب روشن کنار هم قرار دهد. او با نگاهی بی‌طرفانه به موضوعاتی همچون وحی، نبوت، مرجعیت دینی و تجربه‌ی عرفانی می‌پردازد و همین رویکرد متوازن موجب شده که کتاب هم در محیط‌های دانشگاهی به عنوان منبعی درسی و پژوهشی مورد توجه باشد و هم برای خوانندگان علاقه‌مند به ادیان، تاریخ اندیشه دینی و گفت‌وگوی بین‌فرهنگی جذابیت داشته باشد. واکنش منتقدان و پژوهشگران به این اثر غالبا بسیار مثبت بوده است. بسیاری آن را یکی از نمونه‌های موفق در مطالعات تطبیقی ادیان دانسته‌اند که فراتر از صرف گردآوری متون، به سازمان‌دهی و تفسیر خلاقانه آن‌ها نیز می‌پردازد. ارزش این کار در آن است که خواننده با حرکت در میان صفحات، نه تنها به گستره‌ی متون مقدس و سنتی دسترسی پیدا می‌کند، بلکه روابط درونی آن‌ها و پژواکشان در سه دین را نیز درمی‌یابد.
در جمع‌بندی، «یهودیت، مسیحیت و اسلام» سهمی ماندگار در عرصه‌ی مطالعات ادیان دارد. پیترز با گزینش متون بنیادین و ارائه‌ی تفسیری ژرف و متوازن، موزاییکی چندلایه از ایمان و عمل دینی می‌سازد؛ موزاییکی که هم بر اشتراکات تأکید می‌کند، هم تفاوت‌ها را روشن می‌سازد، و هم دریچه‌ای برای گفت‌وگویی تازه درباره‌ی ریشه‌ها و افق‌های معاصر ادیان می‌گشاید. این کتاب نه تنها پژوهشی تاریخی است، بلکه دعوتی است به تأملی عمیق‌تر درباره‌ی معنای دین، حافظه‌ی سنت‌ها و گفت‌وگوی پایدار میان فرهنگ‌ها.