کتاب ناسیونالیسم

«ناسیونالیسم»، مقاله‌ای سیاسی، نافذ و ژرف‌اندیش است که جورج اورول در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم، در سال ۱۹۴۵ به نگارش درآورد. اورول، نویسنده‌ای که به صراحت کلام و صداقت بی‌امان فکری شهره است، در این اثر به کالبدشکافی نیروی مخرب و اغلب نادیده‌گرفته‌شده‌ی ناسیونالیسم می‌پردازد-نیرویی که نه صرفا در عشق به وطن، بلکه در جهانی‌بینی تحریف‌شده‌ای ریشه دارد که حقیقت و عدالت را فدای تعصب و قدرت می‌کند. این مقاله، نه اثری انتزاعی یا صرفا نظری، بلکه هشداری روشن و ماندگار است درباره‌ی سازوکارهای ذهنی و اجتماعی که ادراک را منحرف، اندیشه‌ی انتقادی را تضعیف و بذر ستیز را در جوامع می‌کارد.
اورول با تمایزی بنیادین میان «میهن‌پرستی» و «ناسیونالیسم» آغاز می‌کند: میهن‌پرستی، به زعم او، احساسی دفاعی و برآمده از دلبستگی به شیوه‌ی زیست خویش است، حال آن‌که ناسیونالیسم‌، تهاجمی، قدرت‌طلب و مبتنی بر وفاداری بی‌چون‌وچرا به یک ملت، نژاد، مذهب یا ایدئولوژی است. نویسنده سپس به دسته‌بندی انواع ناسیونالیسم-از گونه‌های مثبت و منفی گرفته تا شکل‌های انتقالی آن-می‌پردازد و ریشه‌های روان‌شناختی و رفتاری هر یک را با نگاهی تیزبین تحلیل می‌کند. او در سراسر متن، روشنفکران و کنشگران سیاسی را که در آتش شوق ناسیونالیسم، حقیقت را قربانی همسویی ایدئولوژیک می‌کنند، بی‌پرده به نقد می‌کشد.
یکی از محورهای اصلی مقاله، فساد اخلاقی و فکری برخاسته از ناسیونالیسم است. اورول استدلال می‌کند که ناسیونالیست ها، در برابر حقایق ناخوشایند درباره‌ی گروه‌های مورد علاقه‌شان کور هستند و این کوری آگاهانه، به حافظه‌ی گزینشی، معیارهای دوگانه و حتی انکار واقعیت منتهی می‌شود-همه در خدمت حفظ افسانه‌ی برتری یا مظلومیت. موضوع برجسته‌ی دیگر، ناسیونالیسم انتقالی است: جابه‌جایی وفاداری از یک ملت یا گروه به نهادهایی فراملی، چون احزاب سیاسی یا آرمان‌های جهانی. اورول با مثال‌هایی از کمونیسم، صهیونیسم و امپریالیسم بریتانیا، نشان می‌دهد که چگونه این انتقال، خود نوعی از همان تعصب ملی‌گرایانه است، در لباسی تازه. او همچنین به بررسی ناسیونالیسم منفی می‌پردازد؛ جایی که نفرت، به‌جای عشق یا وفاداری، نیروی محرکه‌ی هویت می‌شود. مواردی چون یهودستیزی، انگلیسی‌هراسی و تروتسکیسم، نمونه‌هایی‌اند که در آن‌ها، نفی دیگری به ستون فقرات ایدئولوژی بدل می‌شود. آنچه مقاله‌ی اورول را از تحلیل‌های صرفا توصیفی متمایز می‌کند، بعد تجویزی آن است: دعوتی صریح به انضباط ذهنی، خویشتن‌داری عاطفی و وفاداری به حقیقت به جای تعلقات کور. از نظر او، این اصول برای حفظ صداقت سیاسی، ضروری و غیرقابل جایگزین‌اند.
«ناسیونالیسم» نه تنها تحلیلی تاریخی از تعصب ایدئولوژیک است، بلکه آینه‌ای روشن در برابر جهان معاصر. بینش‌های روان‌شناختی اورول در باب وفاداری گروهی، چنان زنده و ضروری‌اند که گویی برای امروز نوشته شده‌اند. شفافیت بی‌امان، حساسیت اخلاقی و بی‌اعتمادی خلاقانه‌ی او به مطلق‌گرایی، در سراسر مقاله موج می‌زند. در عصری که سیاست‌های قبیله‌ای و پژواک‌خانه‌های ایدئولوژیک هنوز افق اندیشه را تیره می‌کنند، این مقاله نه‌فقط سندی تاریخی، که ابزاری حیاتی برای تفکر نقادانه و کنشگری مسئولانه است.