کتاب دهقان نوکیسه

«دهقان نوکیسه» با عنوان فرعی «خاطرات من» رمانی با ساختار زندگی‌نامه‌ی خودنوشت از پیر دو ماریوو است که نخستین بار در پنج بخش، به‌صورت سریالی از مه ۱۷۳۴ تا اوایل ۱۷۳۵ در پاریس و توسط ناشر پرالت منتشر شد. این اثر بعدها در نسخه‌ای گسترده‌تر شامل سه بخش جعلی دیگر، در سال ۱۷۵۶ توسط هنری شورلر در لاهه منتشر شد؛ بخش‌هایی که از نظر لحن، سبک و محتوای درونی با نوشتار اصلی ماریوو تفاوت دارند و به‌صراحت از او نیستند. این رمان که در ژانر پیکارسک آموزشی و خاطرات رومی قرار می‌گیرد، تلفیقی از طنز زیرکانه، مشاهدات روان‌شناختی و تأملات اجتماعی را در قالب صدای روایی صمیمی ارائه می‌دهد. لحن روایت، آمیخته با طنازی سبک قرن هجدهم، در عین حال صادقانه و آگاهانه است. سبک نگارش ماریوو در این اثر، زنده، پرحرارت و روان است، اما همزمان نوعی ظرافت کلاسیک را حفظ می‌کند که در آثار نمایشی او نیز دیده می‌شود.
راوی، جیکوب دلاواله، پسر خوش‌چهره و سرزنده‌ی یک خانواده‌ی دهقانی در شامپاین است که اولین مواجهه‌اش با پاریس به واسطه‌ی سفر برای تحویل بشکه‌های شراب شکل می‌گیرد. جیکوب با تکیه بر جذابیت طبیعی، بذله‌گویی و رفتار اجتماعی ماهرانه، توجه زنان و حامیانی از طبقات بالای جامعه را جلب می‌کند و با ازدواج، شانس و شبکه‌سازی، جایگاه خود را در جامعه‌ی پاریسی بالا می‌برد. او دو بار ازدواج می‌کند: نخست با بیوه‌ای دیندار و بورژوا و سپس با زنی اشرافی. پایان روایت ماریوو زمانی است که جیکوب به موقعیتی تثبیت‌شده رسیده، اما ادامه‌های جعلی - که بعدها اضافه شدند - مسیر او را تا ثروت، خانواده‌داری و بازگشت به روستا ادامه می‌دهند، بی‌آنکه اصالت ادبی لازم را داشته باشند. مضامین محوری کتاب شامل تحرک اجتماعی از طریق شخصیت و هوشمندی، نقد نرم امتیاز طبقاتی و ریاکاری مذهبی، و تأملی بر نقش بخت و اخلاق در موفقیت فردی است. طنز ماریوو، همدلانه اما تیزبین است؛ نگاهی روشن‌فکرانه به جامعه‌ای که در آستانه‌ی تغییرات بنیادین قرار دارد. او در بستر طنز، دغدغه‌های عصر روشنگری - از جمله فردیت، خودسازی عقلانی، و ناپایداری ساختارهای قدرت - را با مهارت به تصویر می‌کشد. شخصیت اصلی، جیکوب، نمونه‌ای از ضدقهرمان مدرن است: فرصت‌طلب اما صادق، فریبنده اما نه شرور، کسی که همدلی خواننده را جلب می‌کند، حتی اگر در اعمالش گاه اخلاق را زیر پا بگذارد. همسران، اشراف‌زادگان و شخصیت‌های فرعی‌ای مانند مادام دو فروال یا مله هالبر، هرکدام بازتابی از ساختارهای اجتماعی، تنش‌های اخلاقی یا آیینه‌هایی برای پیشرفت جیکوب‌اند. «دهقان نوکیسه» در کنار «زندگی ماریان» از برجسته‌ترین آثار نثر ماریوو تلقی می‌شود. منتقدان، زبان پرطراوت، ظرافت روان‌شناختی، و نگاهی تازه به تحرک اجتماعی را تحسین کرده‌اند و اثر را گامی پیشرو در بازنمایی دگرگونی‌های اجتماعی پیش از انقلاب فرانسه دانسته‌اند. اگرچه ناتمام است، اما همین ناکامل‌بودن، نوعی تعلیق معنادار و باز بودن تفسیری را به روایت می‌افزاید.
در مجموع، «دهقان نوکیسه» نمایشی طنزآمیز اما ژرف از جاه‌طلبی، تغییر طبقاتی و بازی ظریف جذابیت فردی در جامعه‌ی قرن هجدهم است. ماریوو در این اثر، هم لذت روایت و هم عمق اندیشه را با چیره‌دستی به هم پیوند می‌زند و داستان صعود جیکوب را به استعاره‌ای از وضعیت انسان مدرن بدل می‌سازد: انسانی که در جهانی ناپایدار، با هوش، سلیقه و ذوق اجتماعی مسیر خود را می‌سازد، هرچند نه همیشه با تقوا.