کتاب کوکورو

کتاب «کوکورو: حکمت ژاپنی برای یک زندگی خوب» نوشته‌ی بث کمپتون، ژاپن‌شناس و نویسنده‌ای که سال‌ها در فرهنگ و فلسفه ژاپن غوطه‌ور بوده، اثری است تازه و تأمل‌برانگیز که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد. واژه «کوکورو» در زبان ژاپنی معنایی چندلایه دارد: قلب-ذهن، یا همان مرکز وجود انسان که احساس، روح و خرد را در خود جمع می‌کند. همین مفهوم محوری، شالوده‌ی کتابی است که در ژانر خودیاری، فلسفه‌ی فرهنگی و خاطره‌نویسی جای می‌گیرد و سفری را رقم می‌زند که هم شخصی است و هم جهان‌شمول. کمپتون در این اثر، تجربه‌ی اندوه، گذارهای زندگی و مواجهه با ناپایداری را با زیارت‌های روحانی و سنت‌های ژاپنی درهم می‌آمیزد و متنی می‌آفریند که هم راهی برای آرامش در دل آشوب می‌گشاید و هم دعوتی به بازاندیشی در معنای زیستن است.
کتاب ساختاری سه‌گانه دارد که از کوه‌های مقدس دوا سانزان الهام گرفته است: هاگوروسان به‌عنوان نماد حال و آرزوهای زمینی، گاسان به‌عنوان کوه گذشته و یادآور مرگ و رها کردن، و یودونوسان که با آینده و تولد دوباره پیوند دارد. هر بخش چهار فصل را دربرمی‌گیرد و خواننده را گام‌به‌گام در سفری نمادین از حال به گذشته و سپس به آینده پیش می‌برد. در این مسیر، نویسنده مخاطب را به جنگل‌های باستانی و کوه‌های مقدس می‌برد، با او در اقامتگاه‌های کوچک محلی سکونت می‌کند و صدای مردمی را که با زندگی روزمره و باورهایشان حکمت ژاپنی را زنده نگاه داشته‌اند، به گوش می‌رساند: شاعران و فیلسوفان، رانندگان تاکسی و سرآشپزها، و حتی ارواح سرزمین که در روایت کمپتون حضوری استعاری دارند. مضامین کتاب بر پیوند میان فقدان، پذیرش و معنا استوار است. کمپتون نشان می‌دهد چگونه می‌توان در تاریکی نیز زیبایی یافت، چگونه باید گذشته را رها کرد تا به آرامش اکنون رسید، و چگونه سکون و آگاهی می‌توانند راهی به سوی رضایت و هدفمندی باشند. او از تجربه‌های شخصی خود نیز می‌گوید: اندوه از دست دادن، تأمل درباره مرگ و پیری، و تلاش برای یافتن زبانی که در آن فلسفه ژاپنی به تجربه‌ای جهانی بدل شود. بدین‌ترتیب، «کوکورو» هم خاطره‌ای شخصی است و هم سفری فرهنگی و معنوی. نقطه قوت کتاب در آمیزش اصالت عاطفی و عمق فرهنگی است. کمپتون از سنت‌های ژاپنی، از ذن و شعر گرفته تا آیین‌های زیارتی و نمادهای طبیعت، الهام می‌گیرد و فضایی می‌آفریند که هم شاعرانه و هم عملی است. ساختار مبتنی بر سه کوه مقدس، کتاب را از صرف روایت سفر فراتر می‌برد و آن را به الگویی فلسفی برای اندیشیدن درباره گذشته، حال و آینده بدل می‌کند. بااین‌حال، همانند بسیاری از آثار مشابه، خطر رمانتیک‌سازی فرهنگ ژاپن نیز وجود دارد؛ گاه روایت، سنت‌ها را ایده‌آل نشان می‌دهد و از پیچیدگی‌ها و تناقض‌های معاصر غافل می‌ماند. افزون بر این، برخی از بخش‌ها با لحن شاعرانه و کندپیش‌بر ممکن است برای خوانندگانی که به دنبال راهنمایی مستقیم‌تر هستند، دشوار باشد.
با وجود این محدودیت‌ها، «کوکورو» کتابی الهام‌بخش و آرامش‌بخش است که راه‌حل‌های سریع وعده نمی‌دهد، بلکه به خواننده نگاهی تازه برای زیستن عرضه می‌کند. کمپتون به ما می‌آموزد که چگونه حضور را پرورش دهیم، چگونه با ناپایداری زندگی سازگار شویم و چگونه دوباره با آنچه واقعا اهمیت دارد پیوند برقرار کنیم. این کتاب به‌ویژه برای کسانی که در میانه‌ی گذارهای مهم زندگی، اندیشه درباره مرگ یا پرسش از معنا قرار دارند، می‌تواند همچون همراهی معنوی و فرهنگی باشد. «کوکورو» با زبانی ساده اما پرعمق، تجربه‌ی فردی نویسنده را به تجربه‌ای مشترک بدل می‌کند و یادآور می‌شود که حکمت، گاه نه در پاسخ‌های قطعی بلکه در راه و نگاه نهفته است.