کتاب مقتل الامام امیر المومنین علی ابن ابی طالب (ع)

کتاب «مقتل الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب‌(ع)» نوشته‌ی ابوبکر عبدالله بن محمد، ملقب به ابن ابی الدنیا، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثاری است که درباره‌ی شهادت امام علی‌(ع) به دست ما رسیده است. اهمیت این کتاب، در قدمت آن و شخصیت مولفش نهفته است. ابن ابی الدنیا، از محدثان و مورخان برجسته‌ی اهل سنت در قرن سوم هجری (متوفای ۲۸۱ قمری) بود که به زهد و دانش گسترده در روایات و اخبار شهرت داشت. تألیف این کتاب توسط یک عالم سنی در چنین دوره‌ی زمانی نزدیکی به واقعه، آن را به یک منبع تاریخی و مدرکی مهم برای پژوهشگران تبدیل کرده است.
این کتاب یک مقتل‌نویسی به معنای روضه‌خوانی یا روایت نیست. روش ابن ابی الدنیا، روش یک محدث است. او در این رساله‌ی کوتاه، مجموعه‌ای از اخبار و روایات مربوط به این واقعه را با ذکر کامل سلسله‌ی راویان (رجال) گردآوری کرده است. این نحوه نگارش حدیث‌محور، اگرچه ممکن است برای خواننده‌ای که فاقد مدرک حوزوی است، ثقیل باشد، اما برای مورخان و محققان‌ ارزشی بی‌بدیل دارد؛ زیرا امکان بررسی و اعتبارسنجی منابع و راویان را فراهم می‌آورد.
کتاب در چندین باب تقسیم شده و مجموعه‌ای از موضوعات پیرامون شهادت امام علی‌(ع) را پوشش می‌دهد. این ابواب، علاوه بر شرح چگونگی واقعه‌ی ضربت‌خوردن و شهادت، به مسائلی چون فضائل امام علی‌(ع)، وصایای ایشان به فرزندانش پس از ضربت‌خوردن، صفات ظاهری و اخلاقی، چگونگی غسل و کفن و محل دفن ایشان می‌پردازد. همچنین، بخشی به احوالات ابن ملجم پس از ضربت‌زدن و چگونگی قصاص او و مرثیه‌ای که پس از شهادت امام سروده شد، اختصاص یافته است. در این کتاب، گزارش‌های نادری نیز وجود دارد که در دیگر منابع کمتر یافت می‌شود و همین امر، بر اهمیت آن می‌افزاید.
در نهایت، «مقتل الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب‌(ع)» اثر ابن ابی الدنیا، یک کتاب روایی و مذهبی است که به شیوه‌ی محدثان قرون اولیه تدوین شده است. این اثر از اولین مقاتل تاریخ اسلام است که مطالعه آن پیشنهاد می‌شود.