کتاب استعمارزدایی از ذهن

کتاب «استعمارزدایی از ذهن: سیاست زبان در ادبیات آفریقا» اثری بنیادین از نگوگی واتیونگوو، نویسنده و روشنفکر برجسته‌ی کنیایی است که به عنوان یک مانیفست فرهنگی و سیاسی شناخته می‌شود. نویسنده در این کتاب معتقد است که قدرتمندترین و ماندگارترین سلاح امپریالیسم برای غلبه فرهنگی، مسئله «بمب فرهنگی» است. این بمب با نابود کردن باور یک ملت به نام‌هایشان، به زبانشان، به میراث مبارزاتی و در نهایت به وجود خودشان، یک جنگ روانی تمام‌عیار را به راه می‌اندازد.
کتاب شرح می دهد که زبان دو کارکرد حیاتی دارد: هم ابزاری برای ارتباط است و هم حامل فرهنگ یک «بانک حافظه جمعی» که تجارب تاریخی یک ملت را در خود جای داده است.
واتیونگوو، با شناخت تاریخ مردمش، توضیح می‌دهد چگونه قدرت استعماری این چرخه را تحریف می‌کند. او روایت می‌کند که چگونه در دوران کودکی‌اش در کنیا، دانش‌آموزان به خاطر صحبت کردن به زبان مادری‌شان (گیکویو) به شدت تنبیه و تحقیر می‌شدند. یکی از تکان‌دهنده‌ترین این تجارب، آویزان کردن یک صفحه فلزی به گردن دانش‌آموز خاطی بود که روی آن نوشته شده بود: «من خنگم» یا «من خرم». در مقابل اما هر دستاوردی در زبان انگلیسی پاداش و امتیاز داشت. این فرآیند یک گسست جدی در ذهن کودک ایجاد می‌کند و او را از محیط طبیعی و اجتماعی خود بیگانه می‌سازد، چرا که زبان آموزش او با زبان فرهنگش متفاوت است. این بیگانگی تا جایی پیش می‌رود که ادبیات استعماری می‌تواند نگاه فرد را به جامعه خودش مسموم کند. این کتاب شرح می‌دهد که استعمار در آفریقا با ابزارهای پیچیده‌تر نظامی، اقتصادی و فرهنگی همچنان ادامه دارد. واتیونگوو با روایت داستان زندگی خود از کار در مزارع تا تبدیل شدن به یک نویسنده مشهور، از اجرای تئاتر برای مردم روستایش که به زندان و تبعید او انجامید نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌های زبانی استعمار، رنج مردم آفریقا را بیشتر کرده است.
به‌طور کلی، «استعمارزدایی از ذهن» پژوهشی شایسته در مطالعات پسااستعماری است که رابطه پیچیده میان زبان، قدرت و هویت را آشکار می‌سازد. این کتاب برای علاقه‌مندان به ادبیات، سیاست زبان و هر کسی که به تأثیرات استعمار بر روان و فرهنگ جوامع می‌اندیشد، کتابی فراموش‌نشدنی خواهد بود.