کتاب رساله گفتار آریوسی ها و پاسخ آن

«رساله گفتار آریوسی‌ها و پاسخ آن» کتابی نوشته آگوستین قدیس، اندیشمند مسیحی قرون وسطی است. این اثر در دسته ادبیات دینی و آموزشی قرار می گیرد.
پیروان آریوس معتقد بودند که مسیح با خداوند از نظر ماهیت یکی نیست. آریوسی ها به عنوان پیروان تثلیث شناخته می شوند. در قرن چهارم میلادی جدالی میان معتقدان یکی بودن ذات خدا و مسیح و طرفداران تثلیث درگرفت که پایه ای برای نوشتن رساله آریوسی ها از سوی آگوستین قدیس شد. آگوستین در این رساله، به دفاع از هم‌ذات بودن مسیح با خداوند یا همان می پردازد و معتقد است که نباید او را مخلوق یا پایین‌تر از خداوند دانست.
آگوستین قدیس در این رساله به بررسی آموزه‌های آریوسی‌ها، توضیح دیدگاه آن‌ها درباره مسیح و رابطه او با پدر یا خداوند و نقد مفاهیم نادرست یا مغایر با تعالیم کتاب مقدس می پردازد. همچنین در بخشی از کتاب که به استدلال فلسفی و الهیاتی آگوستین اختصاص دارد بر وحدت ذات خداوند و تثلیث: پدر، پسر، روح‌القدس تاکید می شود و دلایل سازگار نبودن آموزه‌های آریوسی‌ها را با فلسفه مسیحی توضیح می دهد. در فلسفه آریوسی ها مسیح مخلوق خداوند است و با او هم ذات نیست.
«رساله گفتار آریوسی‌ها و پاسخ آن» شامل دو بخش است: بخش نخست رساله ای با عنوان «سخن آریوسی‌ها» است که به اعتقاد آریوسی‌ها دربارۀ مسیح می پردازد. در بخش دوم پاسخ آگوستین به عقاید و نظریات آریوسی ها آمده است. آگوستین در این بخش به ارزیابی و نقد دیدگاه آریوسی‌ها با توجه به رسالۀ نخست می‌پردازد. آگوستین در این بخش با استناد به کتاب مقدس و استدلال های عقلی به شبهات موجود در باور آریوسی ها می پردازد. او همچنین نقش مسیح در نجات انسان را بررسی کرده و برهمین اساس بر صحت آموزه تثلیث مسیحی و ضرورت پایبندی به آن در کلیسای مسیحی تاکید می کند.