کتاب شکرنامه

افصح‌الملک یزدی \afsah-ol-molk-e yazdī\، ابراهیم (۱۲۸۳-۱۳۴۵ ق / ۱۸۶۶-۱۹۲۶ م)، ملقب و متخلص به افصح‌الملک، نیز با تخلصهای جلال، جلالی و جلال الشعرا؛ شاعر دورۀ قاجار. 

افصح‌الملک در روستای بنادک سادات، از توابع شهرستان تفت، به دنیا آمد. پدرش، میرزا سید حسین، فرزند میرزا سید علی‌نقی وقت‌ساعتی (منسوب به محلۀ وقت‌الساعت)، از سادات موسوی یزد بود که بنابر شنیده‌ها، از نوادگان میرزا محمد عقدا به شمار می‌آمد. افصح‌الملک در کودکی مادرش را که از فرزندان نواب میرزا محسن بود (عسکری، ۲)، از دست داد. در ۱۶سالگی راهی یزد شد. برای تأمین معاش، نخست به حرفۀ حکاکی روی آورد و پس‌از مدتی، در خوش‌نویسی مهارت یافت. در این مدت به تحصیل علوم متداول کوشید (آیتی، ۲۷۱) و دیری نگذشت که به‌واسطۀ ذوق لطیف و قریحۀ سرشارش، به زبان‌آوری و بلاغت در سرودن شعر نامور گردید. این امر انگیزه‌ای شد تا در ۲۶سالگی راهی اصفهان و سپس تهران شود. او در تهران به محافل ممتاز ادبی راه یافت (رستگار، «جات خالی ... »، ۵۲). 

افصح‌الملک در ۱۳۱۸ ق / ۱۹۰۰ م، به‌وسیلۀ میرزا علی‌اصغر خان اتابک، صدراعظم وقت، به دربار مظفرالدین شاه راه‌یافت و قصایدش مورد پسند شاه قرارگرفت (آیتی، همانجا). در ۲۰ شعبان ۱۳۲۰ ق / ۲۳ نوامبر ۱۹۰۲ م، طی فرمانی از سوی مظفرالدین شاه، ملقب به افصح‌الملک گردید (رستگار، همانجا). اصل این فرمان در گنجینۀ مخطوطات کتابخانۀ وزیری یزد نگهداری می‌شود (شیروانی، ۵ / ۱۸۶۶؛ رستگار، همانجا). 

افصح‌الملک تا زمان اعطای لقب، اشعار خود را با تخلص «جلالی» می‌سرود، اما پس‌از آن، تخلص خود را به افصح‌الملک تغییرداد (فتوحی، ۲۱۴؛ رستگار، «یادداشتها ... »، شم‍ ۹۶۹، ص ۲). افصح‌الملک سروده‌های بسیاری در قالب غزل، مثنوی، قصیده و به‌ویژه قطعه دارد. بیشتر آثار منظوم وی، به‌استثنای دو مثنوی تحفة فاتحیه و شکرنامه و چند غزل و قطعه، از میان رفته است. همین مقدار اندک گواهی بر مهارت و بلاغت او در سخن‌سرایی است (همان، شم‍ ۹۷۰، ص ۳؛ طاهری، ۱۶۱). در میان سروده‌های او چند ماده‌تاریخ نیز دیده می‌شود؛ ازجمله تاریخ درگذشت سپه‌سالار وجیه‌المیرزا در ۱۳۲۱ ق / ۱۹۰۳ م، و شیخ محمدجواد خراسانی در ۱۳۴۰ ق / ۱۹۲۲ م که به درخواست «مرآت» سروده شده است (رستگار، همان، شم‍ ۹۷۱). همچنین، شعری در سیه‌روزی مردم رشت دارد که ظاهراً به سالهای ۱۳۲۹ ق / ۱۹۱۱ م و ۱۳۳۰ ق / ۱۹۱۲ م، دورۀ قتل‌وغارت مردم آن دیار به‌دست نیروهای روس، مربوط است (همان، شم‍ ۹۷۳، ص ۲). 

اقامت افصح‌الملک در تهران دیری نپایید و از شدت بیماری به‌ناچار راهی زادگاه خود شد (همان، شم‍ ۹۶۹، ص ۲). روشن نیست که در چه سالی به یزد بازگشت، اما سروده‌ای که بر سردر باغ وی وجود داشته است، حضورش را در ۱۳۲۸ ق / ۱۹۱۰ م، مسجّل می‌کند (همان، شم‍ ۹۷۴، ص ۲). افصح‌الملک در اول ربیع‌الاول ۱۳۴۵، برابر ۱۷ شهریور ۱۳۰۵، در ۶۲ یا ۶۳سالگی درگذشت (شیرسلیمیان، بش‍‌ ). او را در زاویۀ حرم امامزاده جعفر در یزد به خاک سپردند (رستگار، همان، شم‍ ۹۶۹، ص ۲؛ وزیری، ۳۵؛ آیتی، ۲۷۲؛ طاهری، ۱۶۱).