کتاب سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران

کتاب سرگذشت و سوانح دانشگاه نوشته مقصود فراستخواه بی‌شک کتاب مرجع و دست‌نامه پژوهش و آموزش در حوزه دانشگاه‌پژوهی و مطالعات تاریخی و جامعه‌شناختی آموزش عالی محسوب می‌شود. این کتاب دو هدف متفاوت ولی مرتبط با هم را مد نظر دارد: ارائه گزارشی تاریخ و جامع از نهاد دانشگاه در ایران و ارائه تحلیلی جامعه‌شناختی از شکل‌گیری آن. پیگیری همین هدف دوگانه است که بر حجم کتاب افزوده؛ مضاف بر این، هر یک از فصول هشت‌گانه کتاب، که دامنه وسیعی را از دوره باستان تا معاصر در ایران و جهان دربرمی‌گیرد، علاوه‌بر تاریخ آموزش عالی، حاوی مطالب وسیعی در تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی در هر مقطع است. از میان هشت فصل کتاب که از دوره باستان تا دهه هشتاد شمسی را در بر می‌گیرد بخش اصلی آن به دوران پهلوی و جمهوری اسلامی اختصاص دارد که سرگذشت تأسیس نهاد مدرن دانشگاه و فراز و نشیب آن را روایت می‌کند. به گفتۀ فراستخواه، اگر نظام دانشگاهی در غرب سرگذشتی هشتصد ساله دارد و سه دوره تمهید سده‌های میانی تکوین رنسانس تا روشنگری و توسعه را پشت سر گذاشته است نظام دانشگاهی در ایران دچار تعویق تاریخی شده و سرگذشتی یکصد ساله دارد. از نظر او نهاد علم در ایران ادوار زیر را پشت سر گذاشته است: 1.دورۀ تأخیر وتعویق تاریخی ایران و سیطره عصر انحطاط؛ 2. دورۀ تمهید؛ 3. دورۀ تکوین؛ 4. دورۀ تأسیس؛ 5. دورۀ تکثیر؛ 6. دورۀ توسعه ناکام وشکست پروژه مدرنیزاسیون دولتی؛ 7. دورۀ تعطیل و اختلال و سپس تقلاهای ناتمام.