کتاب هنر و هوش مصنوعی

کتاب «هنر و هوش مصنوعی» نوشته یوران هرمریان که در سال ۲۰۲۴ توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به عنوان بخشی از مجموعه «عناصر اخلاق زیستی و نورواخلاق» منتشر شد، به یکی از پرسش‌های بنیادین عصر دیجیتال می‌پردازد: آیا کامپیوترها می‌توانند هنر خلق کنند؟ هرمریان در این اثر کوتاه اما متفکرانه، با مرور بحث‌ها و جنجال‌های فلسفی و فرهنگی پیرامون این پرسش، به تحلیل دقیق و انتقادی روابط میان هوش مصنوعی، خلاقیت، آگاهی و ارزش هنری می‌پردازد. با پیشرفت سریع سیستم‌های مولد هوش مصنوعی، آثاری که پیش‌تر تنها از ظرفیت خلاقیت انسان ناشی می‌شد، اکنون توسط الگوریتم‌ها تولید می‌شوند و این امر نیازمند بازاندیشی فلسفی و اخلاقی است. هرمریان بحث خود را با پرسش از چیستی «نویسنده» آغاز می‌کند و می‌پرسد آیا یک سیستم غیرانسانی می‌تواند مشروعا نویسنده یک اثر هنری در نظر گرفته شود یا اینکه خلاقیت و قصد هنری مستلزم آگاهی و نیت انسان است. او سپس فرآیندهای یادگیری هوش مصنوعی را با تجربه انسانی مقایسه می‌کند و می‌پرسد آیا این فرآیندها واقعا می‌توانند تولید خلاقانه‌ای مشابه انسان داشته باشند یا خروجی آن‌ها صرفا ترکیبی از داده‌ها و الگوهای از پیش موجود است. کتاب همچنین به ماهیت خود «خلاقیت» می‌پردازد و بررسی می‌کند که آیا ترکیب آماری، شناسایی الگو و تولید مکانیکی آثار توسط ماشین‌ها می‌تواند به عنوان خلاقیت اصیل تلقی شود یا نه. هرمریان همچنین به تمایز میان انواع «تفکر» توجه می‌کند و می‌پرسد آیا فرآیندهای غیرآگاهانه، الگوریتمی و مکانیکی هوش مصنوعی می‌توانند با شناخت و احساسات انسانی در هنر برابری کنند یا اینکه تجربه انسانی، نیت و معنا در هنر چیزی است که ماشین‌ها به آن دسترسی ندارند. در نهایت، او به این پرسش می‌پردازد که آیا مصنوعات تولید شده توسط هوش مصنوعی واقعا می‌توانند هنر به معنای فرهنگی، اخلاقی و زیبایی‌شناختی تلقی شوند و بررسی می‌کند که چگونه فرضیات مختلف درباره آگاهی، خلاقیت و وضعیت هستی‌شناختی ماشین‌ها می‌توانند پاسخ‌های متفاوتی ارائه کنند. موضوعات کلیدی کتاب حول محور خلاقیت، آگاهی، اخلاق و ارزش آثار هنری است. هرمریان خواننده را به چالش می‌کشد تا در مورد تعریف خلاقیت، نقش نیت و قصد و جایگاه انسان در تولید هنری دوباره تأمل کند. او همچنین نشان می‌دهد که هوش مصنوعی مرزهای سنتی میان انسان و ماشین، اصل و کپی، خالق و ابزار را محو کرده است و این موضوع پرسش‌های فلسفی گسترده‌ای درباره هویت، اصالت و معنای هنر ایجاد می‌کند. نقاط قوت کتاب در وضوح و تمرکز آن نهفته است؛ با وجود کوتاه بودن اثر، مفاهیم پیچیده به زبانی قابل فهم ارائه شده‌اند و به موقعیت فرهنگی و فلسفی روز می‌پردازند. دیدگاه متعادل هرمریان، بدون ارائه پاسخ قطعی، خواننده را به تأمل انتقادی دعوت می‌کند. در عین حال، محدودیت کتاب نیز آشکار است: کوتاه بودن آن باعث می‌شود که بسیاری از ابعاد تاریخی، روانشناختی و فنی هنر تولید شده توسط هوش مصنوعی تنها به طور مقدماتی پوشش داده شود و وابستگی به تعاریف نسبی «هنر»، «خلاقیت» و «آگاهی» ممکن است خواننده را به نتایج متفاوت هدایت کند. همچنین با توجه به تکامل سریع فناوری، برخی استدلال‌ها ممکن است به سرعت قدیمی شوند و نیازمند به‌روزرسانی باشند. در مجموع، «هنر و هوش مصنوعی» اثر هرمریان پژوهشی فلسفی و متفکرانه است که به بررسی چگونگی تأثیر هوش مصنوعی بر خلاقیت، ارزش، هویت و اخلاق در هنر می‌پردازد و نقطه شروعی قدرتمند برای هر کسی است که علاقه‌مند به فلسفه هنر، اخلاق و فناوری‌های نوین است.