کتاب رفتار حقوق

کتاب «رفتار حقوق» نوشته‌ی دانلد بلک، اثری نظری در زمینه‌ی جامعه‌شناسی حقوق است که نخستین‌بار در سال ۱۹۷۶ منتشر شد. بلک در این کتاب تلاش می‌کند قانون را نه به عنوان مجموعه‌ای از قواعد رسمی یا اصول اخلاقی، بلکه به عنوان پدیده‌ای اجتماعی بررسی کند که مانند سایر رفتارهای انسانی، در موقعیت‌های مختلف شکل و شدت متفاوتی دارد. هدف او ارائه‌ی الگویی علمی برای فهم این است که چرا و چگونه قانون در جوامع گوناگون به شیوه‌های متفاوت عمل می‌کند.
در این چارچوب بلک استدلال می‌کند که قانون همیشه بی‌طرف یا یکسان اجرا نمی‌شود. به باور او میزان و نوع به‌کارگیری قانون به جایگاه اجتماعی افراد بستگی دارد؛ عواملی مانند طبقه‌ی اقتصادی، قدرت، روابط اجتماعی یا تفاوت‌های فرهنگی می‌توانند تعیین کنند چه کسی بیشتر یا کمتر در معرض قانون قرار گیرد. مثلا او توضیح می‌دهد که افراد دارای موقعیت بالاتر معمولا کمتر مجازات می‌شوند، در حالی که اقشار پایین‌تر یا گروه‌های حاشیه‌نشین بیشتر هدف مجازات و کنترل قانونی قرار می‌گیرند.
بلک برای تبیین این موضوع، مفهومی به نام «مقدار قانون» (amount of law) را مطرح می‌کند و تلاش دارد میزان حضور و فعالیت قانون را در فضاهای اجتماعی مختلف اندازه‌گیری کند. او از پنج بعد برای تحلیل رفتار قانون استفاده می‌کند: قشربندی اجتماعی (نابرابری)، ساختار روابط اجتماعی، فرهنگ، سازمان اجتماعی، و کنترل اجتماعی. از دید او قانون زمانی فعال‌تر است که فاصله‌ی اجتماعی میان افراد بیشتر باشد، و در جوامعی با روابط برابر یا صمیمی، حضور قانون کاهش می‌یابد.
در پایان، بلک نتیجه می‌گیرد که می‌توان رفتار قانون را مانند پدیده‌ای طبیعی مطالعه کرد و الگوهای قابل پیش‌بینی برای آن یافت. او با کنار گذاشتن تحلیل‌های روان‌شناختی یا اخلاقی، قانون را بخشی از ساختار اجتماعی می‌داند که بر اساس موقعیت‌ها و روابط انسانی تغییر می‌کند. این نگاه، پایه‌ی شکل‌گیری نظریه‌ای به نام جامعه‌شناسی خالص (Pure Sociology) شد که بعدها الهام‌بخش پژوهش‌های گسترده‌تری در زمینه‌ی جرم، عدالت و نظم اجتماعی شد.