کتاب راهنمای راتلج بر دراماتورژی

کتاب «راهنمای راتلج برای دراماتورژی» که در سال ۲۰۱۵ به‌ویراستاری مگدا رومانسکا و توسط انتشارات راتلج منتشر شده، یکی از جامع‌ترین و نفوذگذارترین متون مرجع در حوزه مطالعات دراماتورژی و تئاتر معاصر به شمار می‌آید. این اثر حجیم تصویری چندلایه و بین‌رشته‌ای از حرفه‌ای ارائه می‌دهد که در دهه‌های اخیر دستخوش دگرگونی‌های بنیادین شده است. رومانسکا، دانشیار تئاتر و دراماتورژی در کالج امرسون و پژوهشگر مدعو دانشگاه هاروارد، در مقام ویراستار مجموعه، تلاش کرده است طیف وسیعی از صداها-از محققان برجسته گرفته تا دراماتورژهای حرفه‌ای و متخصصان رسانه‌های نو-را گرد هم آورد تا کلیتی از این رشته در لحظه‌ی معاصر ثبت شود. محتوای کتاب مبتنی بر بیش از شصت مقاله است که هر یک بخشی از نقشه‌ی در حال تحول دراماتورژی را ترسیم می‌کنند. اگرچه خاستگاه دراماتورژی در تئاتر و نمایشنامه‌نویسی کلاسیک است، اما همان‌طور که رومانسکا در مقدمه‌اش توضیح می‌دهد، حوزه‌ی کاری دراماتورژ امروز در قالب‌هایی چون اپرا، اجراهای چندرسانه‌ای، رقص معاصر، فیلم و حتی فناوری‌هایی مانند رباتیک گسترش یافته است. کتاب در هشت محور سازمان‌دهی شده که گستره‌ای از موضوعات را پوشش می‌دهد: از دراماتورژی جهانی و نقش آن در فرهنگ‌های مختلف گرفته تا کارکردهای حرفه‌ای دراماتورژ، مسائل مربوط به ترجمه، اقتباس و توسعه نمایشنامه‌های جدید، پیوندهای میان‌رشته‌ای، دراماتورژی پسادراماتیک، رسانه‌های جدید و شیوه‌های تعامل با مخاطب در عصر دیجیتال. این تنوع ساختاری امکان می‌دهد تا خواننده با تصویری واقع‌بینانه از چگونگی حرکت دراماتورژی در مرز میان هنر، نظریه، تکنولوژی و فرهنگ مواجه شود. کتاب با پرداختن به مناطق مختلف مانند آمریکای لاتین، آلمان، ایران، چین و آفریقای جنوبی نشان می‌دهد که دراماتورژی یک زبان واحد جهانی ندارد؛ بلکه شبکه‌ای از شیوه‌های بومی است که تحت تأثیر فرهنگ، تاریخ و زیباشناسی محلی شکل می‌گیرند. در کنار این بعد جغرافیایی، کتاب به مسائل معاصر‌تری نیز می‌پردازد: نقش دراماتورژ به‌عنوان میانجی فرهنگی و اجتماعی، گذار به روایت‌های دیجیتال، و اهمیت یافتن تولید دانش دراماتورژیک در تعامل با رسانه‌های جدید. یکی از بخش‌های قابل توجه، سهم مستقیم رومانسکا درباره «درامتریک» است؛ رویکردی کمی و مبتنی بر روش‌های محاسباتی برای تحلیل ساختارهای نمایشی که نشان‌دهنده‌ی تلاش برای علمی‌سازی دراماتورژی در قرن بیست‌ویکم است. در سطح تحلیلی، کتاب بر این ایده تأکید دارد که دراماتورژی نه حرفه‌ای ایستا و محدود، بلکه رشته‌ای پویـا و چندوجهی است که دائما در حال گسترش مرزهای خود است. نقش دراماتورژ تنها بر خواندن و تحلیل نمایشنامه متوقف نمی‌شود؛ او امروز به‌منزله‌ی استراتژیست فرهنگی، پژوهشگر، میانجی میان زبان‌ها و رسانه‌ها، و شریک خلاق در برنامه‌ریزی فصل‌های نمایشی عمل می‌کند. هم‌زمان، کتاب به اهمیت دراماتورژی پسادراماتیک نیز می‌پردازد، رویکردی که تئاتر متنی کلاسیک را به چالش می‌کشد و فضا را برای شکل‌های تکه‌تکه، تعاملی و مبتنی بر تجربه باز می‌کند؛ شیوه‌ای که با تغییرات سبک زندگی و شیوه‌های دریافت مخاطب همخوان است. از نظر نقاط قوت، کتاب به دلیل جامعیت، تنوع مشارکت‌کنندگان و نگاه آینده‌نگرانه‌اش ارزش ویژه‌ای دارد. اما همین گستردگی و رویکرد علمی می‌تواند آن را برای خوانندگان تازه‌کار یا کسانی که با نظریه دراماتورژی آشنا نیستند دشوار سازد. علاوه بر این، کتاب به جای ارائه یک نظریه واحد و دستورالعمل مشخص، بیشتر به ترسیم چشم‌اندازها می‌پردازد که برای برخی خوانندگان ممکن است کمتر راهبردی به نظر برسد. در مجموع، «راهنمای راتلج برای دراماتورژی» اثری کلیدی برای پژوهشگران و فعالان تئاتر است؛ کتابی که هم گذشته‌ی دراماتورژی را روشن می‌کند و هم آینده‌ی آن را در چشم‌اندازی جهانی، متکثر و رسانه‌محور ترسیم می‌کند.