کتاب علوم اجتماعی در آینه انتقادی

کتاب «علوم اجتماعی در آینه انتقادی: مطالعاتی در تولید دانش» با ویراستاری دیدیه فاسین و جورج اشتاینمتز مجموعه‌ای از پانزده مقاله علمی و انتقادی را گرد هم آورده است که رشته‌های مختلف علوم اجتماعی را نه تنها به‌عنوان ابزارهایی برای تحلیل جهان بیرونی، بلکه به‌عنوان سازه‌هایی تاریخی و اجتماعی بررسی می‌کند. این اثر در سه بخش اصلی سازماندهی شده است که هر کدام به حوزه‌ای خاص از بازتاب‌پذیری و تحولات علمی می‌پردازد: بخش نخست، «رشته‌های در حال تکوین»، به بررسی شکل‌گیری مفاهیم بنیادین علوم اجتماعی، تأثیر خیرین و منابع مالی، و تکامل نظریه‌های اجتماعی می‌پردازد؛ اشتاینمتز در مقاله خود با مفهوم «زلزله مفهوم» نشان می‌دهد که چگونه مفاهیم کلیدی در علوم اجتماعی نه به‌طور ثابت، بلکه در جریان تعامل با تاریخ و جامعه تکامل یافته‌اند. سایر نویسندگان این بخش به مسائل معرفت‌شناسی، بحران‌های نظری، و نقش تجربه‌های تاریخی مانند جنگ الجزایر در شکل‌گیری پژوهش میدانی و جامعه‌شناسی می‌پردازند. بخش دوم، با عنوان «از ملی تا جهانی»، تأکید خود را بر دگرگونی علوم اجتماعی در بستر جهانی می‌گذارد و نشان می‌دهد چگونه جامعه‌شناسی لهستان پس از استالینیسم، تحولات ژاپن در سال ۱۹۶۸ و مطالعات خشونت در هند، هر یک به شیوه‌ای منحصربه‌فرد، تولید دانش و روش‌های پژوهشی را شکل داده‌اند. نویسندگان این بخش همچنین رابطه میان تعهد سیاسی، تحقیقات پیمایشی و روند جهانی‌سازی علوم اجتماعی را مورد بررسی قرار می‌دهند، و اهمیت زمینه‌های ملی و سیاسی را در تعیین اولویت‌های علمی و مفاهیم کلیدی برجسته می‌کنند. بخش سوم، «کاوش در مرزها و محدوده‌ها»، به موضوعات نوظهور و چالش‌برانگیز می‌پردازد: از سنت انتقادی فرانسوی تا مطالعات فرودستان، رویکردهای علوم شناختی به دین و مباحث نخستی‌گرایان پساانسان‌گرا. فاسین در این بخش پرسش‌هایی بنیادین درباره امکان پساانسان‌گرایی و پیامدهای آن برای آینده علوم اجتماعی مطرح می‌کند و به بازاندیشی در مفاهیم «انسان» و «جامعه» دعوت می‌کند. یکی از مضامین محوری کتاب، بازتاب‌پذیری است؛ نویسندگان استدلال می‌کنند که علوم اجتماعی نباید خود را صرفا ناظر بی‌طرف بداند، بلکه باید فرآیندهای تاریخی، اجتماعی و نهادی خود را تحلیل کند و رابطه میان قدرت و تولید دانش را آشکار سازد. موضوع دیگر، تعامل میان محلی و جهانی است؛ علوم اجتماعی در بسترهای تاریخی و سیاسی بسیار متفاوت شکل می‌گیرد و هیچ‌گاه یکپارچه نیست. نقاط قوت این مجموعه در میان‌رشته‌ای بودن، تنوع موضوعی و تأکید بر تحلیل خودآگاهانه و اجتماعی دانش است، اما محدودیت آن به گسستگی نسبی میان فصل‌ها و پیچیدگی نظری برخی مقالات بازمی‌گردد که برای خوانندگان فاقد پیشینه در فلسفه یا تاریخ علوم اجتماعی ممکن است دشوار باشد. در نهایت، «علوم اجتماعی در آینه انتقادی» سهمی ارزشمند و به‌موقع در بازاندیشی انتقادی رشته‌های علوم اجتماعی ارائه می‌دهد و خواننده را به بررسی تاریخ، سیاست، روش و مفاهیم رشته‌های خود دعوت می‌کند. این کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران و هر کسی که علاقه‌مند به درک چگونگی تولید دانش، تعامل میان قدرت و معرفت، و مواجهه با میراث نهادی علوم اجتماعی است، منبعی غنی و الهام‌بخش محسوب می‌شود و چشم‌اندازی انتقادی و امیدوارکننده برای آینده این حوزه ارائه می‌دهد.