کتاب رودکی؛ پدر شعر فارسی

«رودکی، پدر شعر فارسی» گردآوری و تألیف محمد دهقانی یکی از کتاب‌های مجموعه‌ی 8 جلدی «تاریخ و ادبیات ایران» است. این مجموعه مخصوص مخاطبانی است که به تاریخ فرهنگی و ادبی ایران علاقه‌مند هستند و می‌خواهند گزیده‌ای از شاهکارهای ادبی ایران را به زبانی ساده و روان همراه با شرح و تفسیرهای ضروری بخوانند. این مجموعه صرفا به تاریخ و ادبیات ایران پس از اسلام می‌پردازد و می‌کوشد تاریخ ادبی ایران را در پیوند با تاریخ عمومی جهان ببیند و به تحولات فکری و فرهنگی کشورها و اقلیم‌هایی که به نحوی با ایران در ارتباط بوده‌اند، نیز اشاره کند و به‌ این‌ ترتیب گستره‌ای روشن‌تر برای مقایسه‌ تاریخ و ادبیات ایران و جهان ایجاد کند.
در این کتاب مهم‌ترین قصاید و غزل‌های رودکی و برخی از قطعه‌ها، مثنوی‌ها، ابیات پراکنده و رباعیات او عمدتا بر اساس پژوهش گسترده‌ای که سعید نفیسی دربارۀ احوال و آثار رودکی انجام داده، آورده شده و واژه‌ها و عبارت‌های دشوار و نام‌های خاص در پانوشت صفحات توضیح داده شده است.
در ابتدای کتاب نویسنده به زندگی و افکار رودکی می‌پردازد. رودکی در یکی از بهترین دوره‌های تاریخ ایران می‌زیست و شاید بتوان گفت درخشان‌ترین عصر تمدن ایران پس از پیدایش اسلام. تاریخ دقیق ولادت رودکی مشخص نیست. به احتمال قوی در حدود سال‌های 250 تا 265 قمری در یکی از روستاهای ناحیۀ رودک سمرقند به دنیا آمده است. ظاهرا در دوران سی‌سالۀ سلطنت نصر، رودکی به دربار سامانی راه یافته و به نخستین شاعر بزرگ زبان فارسی بدل شده است. بخش اعظم اشعار و منظومه‌های رودکی از میان رفته و امروزه فقط مقدار کمی از آن‌ها؛ اندکی بیش از هزار بیت باقی مانده است. اما همین مقدار اندک به اندازه‌ای عالی و سنجیده است که سراینده‌ی آن‌ها را باید بی‌تردید شاعری توانا و بی‌بدیل به حساب آورد.
بعد از بخش اول که به زندگی و افکار رودکی پرداخته شده است.گزیده اشعار او آمده است، شامل قصیده‌ها، غزل‌ها، اشعار حکمت‌آمیز، قطعه‌ها و مثنوی‌ها، ابیات پراکنده و رباعیات. در این میان، بخش قصیده‌ها مفصل‌تر است. اما بخش مهمی از اشعار رودکی منظومه‌های داستانی او بوده‌اند که همه را در قالب مثنوی سروده است. نخستین و مهم‌ترین این مثنوی‌ها ترجمۀ کلیله و دمنۀ است که از این منظومۀ طولانی اکنون فقط 129 بیت پراکنده بر جای مانده است.
«رودکی، پدر شعر فارسی» کتابی خواندنی و مفید است که خوانندگان علاقمند به شعر فارسی را با زندگی، افکار و شعرهای رودکی پدر شعر فارسی آشنا می‌کند.