کتاب فن رمان نویسی

کتاب «فن رمان‌نویسی» نوشته‌ی داین دات‌فایر، اثری مختصر اما جامع است و در شمار معدود آثاری قرار می‌گیرد که با زبانی ساده، مستقیم و بی‌پیرایه به اصول بنیادین نوشتن رمان می‌پردازد. این اثر در ژانر کتاب‌های آموزشی نویسندگی جای می‌گیرد؛ اما از همان ابتدا با سبکی دوستانه، بی‌تکلف و دور از اصطلاحات پیچیده‌ی دانشگاهی نوشته شده است. دات‌فایر با لحنی دلگرم‌کننده و گاه شوخ‌طبع، به مخاطب خود نزدیک می‌شود؛ گویی معلمی است که در کلاس خصوصی نشسته و نکات کاربردی را، نه در قالب تئوری انتزاعی، بلکه در زبان زندگی روزمره‌ی نویسنده، بیان می‌کند. همین ویژگی باعث شده است که این کتاب حتی پس از گذشت دهه‌ها، همچنان طراوت و کارآمدی خود را حفظ کند. در بخش‌های مختلف این کتاب، نویسنده به مباحث اصلی و اساسی رمان‌نویسی پرداخته است: از انتخاب سوژه و تعیین زاویه‌ی دید تا ساختاردهی طرح کلی داستان، شخصیت‌پردازی، نگارش دیالوگ‌ها، فضاسازی و نهایتا بازنویسی و ویرایش. دابت‌فایر با زبانی روشن توصیه می‌کند که نویسندگان، پیش از نوشتن، طرح کلی رمان را ترسیم کنند؛ مثلا سرفصل‌های مهم فصل اول و فصل پایانی را از پیش مشخص کنند تا در مسیر نوشتن دچار سردرگمی نشوند. او به نکاتی همچون استفاده از دفترچه یادداشت در کنار تختخواب برای ثبت ایده‌های شبانه، ساده‌نویسی در برچسب‌های دیالوگ («او گفت» به جای افعال پرطمطراق) و پرهیز از زیاده‌گویی در توصیف‌ها اشاره می‌کند. به گفته‌ی او، سبک نوشتن هر نویسنده به اندازه‌ی اثر انگشت منحصر به فرد است و همین تمایز است که یک متن را زنده می‌کند. او نقل‌قولی از آلفرد هیچکاک می‌آورد که می‌گوید: «درام همان زندگی است؛ با حذف بخش‌های خسته‌کننده.» با این نگاه، دات‌فایر نویسنده را دعوت می‌کند که هرچه غیرضروری است کنار بگذارد و فقط به روایت جان‌دار داستان فکر کند. از ویژگی‌های قابل توجه کتاب، ایجاز و انسجام آن است: در حجمی کم، به تمامی مراحل مهم رمان‌نویسی می‌پردازد؛ به‌گونه‌ای که برای بارها بازخوانی و مرور کردن مناسب است. وجود تمرین‌های عملی، مثال‌های ملموس و نقل‌قول‌هایی از نویسندگان سرشناس مانند گراهام گرین، جان آپدایک و آیریس مرداک، به کتاب غنا و عمق بیشتری می‌بخشد. علاوه بر این، نثر روان و محاوره‌ای کتاب، که یادآور شکل نخستین آن به‌صورت یک سلسله سخنرانی است، فضایی گرم و خودمانی ایجاد کرده است. این اثر به‌ویژه برای کسانی مفید است که تازه پا به دنیای داستان‌نویسی گذاشته‌اند و به راهنمایی روشن و مختصر نیاز دارند؛ اما همچنین برای نویسندگان باتجربه‌ای که می‌خواهند اصول را مرور کنند، یا مربیان و گروه‌های نویسندگی که به دنبال مرجعی جمع‌وجور هستند نیز ارزشمند است. هرچند برخی توصیه‌ها مثل ارجاع به ماشین تحریر یا شیوه‌های سنتی چاپ قدیمی شده است، اما جوهره‌ی راهنمایی‌های کتاب همچنان تازه و معتبر باقی مانده است.
در پایان، «فن رمان‌نویسی» بیش از آنکه کتابی درباره‌ی قواعد خشک باشد، دعوتی است به عمل: به نوشتن، تجربه‌کردن و بازنویسی‌کردن. این کتاب به نویسنده یادآوری می‌کند که مهارت داستان‌نویسی، حاصل تمرین و شکیبایی است؛ نه تنها خواندن نظریه‌ها. چه در آغاز راه باشید و چه در میانه‌ی یک پروژه‌ی ناتمام، دابت‌فایر با نثری ساده اما عمیق، دست شما را می‌گیرد و مسیر را نشان می‌دهد؛ مسیری که مقصد نهایی‌اش، خلق داستانی است که ارزش گفتن دارد.