کتاب ارداویرافنامه

اردا ویراف نامه (به گفتار برخی اردا ویراز نامه) نام یکی از کتاب‌های نوشته‌شده توسط ویراف به زبان پارسی‌میانه است که از پیش از اسلام به جا مانده‌است. مضمون کتاب، اعتقادات عامهٔ ایرانیان پیش از اسلام دربارهٔ آخرت است.[۱] ویراف نام یکی از موبدان عهد ساسانی است. وی نویسنده کتابی دربارهٔ سفرش به دنیای پس از مرگ است. این کتاب با نام ارداویراف نامه یا ارداویراف نامک به زبان پهلوی از وی به‌یادگار مانده‌است.

ویراف مقدس، نام یکی از موبدان که به عقیده پارسیان صاحب معراج بوده و ارداویراف‌نامه معراج‌نامه اوست. بارتلمی این نام را ارتاویراو می داند. داستان دینی ارداویراف همانندی زیادی با کمدی الهی دانته دارد و پژوهشگران بر این باورند که دانته در آفریدن اثر خود از منابع عربی یاری گرفته و آن منابع به نوبه خود از ارداویراف‌نامه اقتباس کرده‌اند.

این کتاب نوشته موبد ساسانی به نام ارداویراف که در شرح معراج و سفر روحانی خویش به بهشت و دوزخ و برزخ نوشته است. بیش از هزار سال پس او بود که دانته ایتالیایی با الهام از این اثر کهن، سه‌گانه "کمدی الهی: بهشت و دوزخ و برزخ" را نوشت و شهرت یافت.

ارداویراف‌نامه، بر رساله الغفران ابوالعلاء معری و به ویژه بر کمدی الهی دانته، تأثیر داشته‌است. موضوع اصلی اینگونه معراج‌نامه‌ها، سفر عرفانی است و مسافران در واقع شارحان روح و روان خویش‌اند، ارداویراف موبد زرتشتی و «ابن قارح» شاعر عرب که از طرف ابوالعلاء معری راهی این سفر می‌شود هم، از این قاعده مستثنی نیستند. گفته شده عناصر ساختاری و خیالی منظومه «سیر العباد الی المعاد» سنایی هم متأثر از ارداویراف‌نامه است، اما کتاب سنایی بیشتر متأثر از کتیبه کرتیر و کشف و شهود گشتاسپ است پس از آنکه به آیین زرتشت درآمد.

کتاب معروف ارداویراف‌نامه تصویر جامعی از دوزخ در زرتشتی‌گری در عهد ساسانی به دست می‌دهد.