کتاب تنش جوهری

کتاب «تنش جوهری» نوشته توماس ساموئل کوهن مجموعه‌ای از مقالات است که در آن به بررسی چگونگی تغییرات علمی و تحولات پارادایم‌ها در تاریخ علم پرداخته می‌شود. این کتاب، شامل مقالاتی از دهه 1950 تا 1970 است که بخش عمده‌ای از نظریات کاهن را پس از انتشار کتاب معروفش، «ساختار انقلاب‌های علمی»، ارائه می‌دهد. در این اثر کوهن تلاش می‌کند تا توضیح دهد که علم چگونه در تقابل بین سنت‌های علمی موجود و نوآوری‌های جدید پیشرفت می‌کند.
کتاب به دو بخش تقسیم می‌شود. بخش اول که به تاریخ‌نگاری علم اختصاص دارد، به مفاهیم مختلفی چون علت و معلول در فیزیک، کشف همزمان و تفاوت‌های میان سنت‌های علمی می‌پردازد. بخش دوم که به تحلیل‌های متا-تاریخی می‌پردازد، بیشتر روی فلسفه علم و نقش کشف‌های علمی در تحول علم تمرکز دارد. کوهن در این قسمت توضیح می‌دهد که پیشرفت علمی نه یک فرایند خطی و تدریجی، بلکه یک روند پرتنش است که در آن علم گاهی با انقلاب‌های علمی روبه‌رو می‌شود.
یکی از مفاهیم کلیدی در این کتاب، "تنش جوهری" (essential tension) است. کوهن توضیح می‌دهد که علم در دوره‌های عادی، از یک پارادایم ثابت پیروی می‌کند و تا زمانی که مشکلات جدی پیش نیاید، تغییرات عمده‌ای ایجاد نمی‌شود. اما هنگامی که چالش‌ها و تناقضات در داخل یک پارادایم به وجود می‌آید، علم دچار انقلاب می‌شود و به سمت پارادایم‌های جدید حرکت می‌کند. کاهن این تنش را موتور پیشرفت علمی می‌داند و به این نتیجه می‌رسد که علم نیازمند تعادلی بین نوآوری و سنت است. کتاب به تحلیل دقیق‌تر مسائل فلسفی در علم، از جمله عینیت، انتخاب نظریه‌ها و نقش اجتماعی علم می‌پردازد. کوهن بر این نکته تأکید دارد که پیشرفت علم تنها به منطق و استدلال محدود نمی‌شود بلکه تحت تأثیر تعاملات اجتماعی و تغییرات تاریخی است.