کتاب آنانسی

کتاب «آنانسی: افسانه‌ای از مردم آشانتی» نوشته و تصویرگری جرالد مک‌درموت، اثری کلاسیک در ادبیات کودکان است که نخستین‌بار در سال ۱۹۷۲ منتشر شد. این کتاب مصور که برگرفته از سنت شفاهی مردم آشانتی در غنا (غرب آفریقا) است، نمونه‌ای درخشان از بازآفرینی فولکلور برای مخاطبان کودک به شمار می‌آید؛ روایتی که در آن اسطوره، اخلاق و زیبایی‌شناسی بومی در قالبی ساده و شاعرانه در هم تنیده‌اند. در این داستان، آنانسی - عنکبوتی باهوش، بازیگوش و گاه فریبکار - در ماجرایی گرفتار می‌شود که هوش و اتحاد خانواده‌اش را به آزمایش می‌گذارد. او در مسیر سفرش ابتدا توسط یک ماهی بلعیده می‌شود و سپس به دست شاهینی اسیر می‌گردد. در هر مرحله، یکی از شش پسر او با توانایی ویژه‌اش به نجات او می‌شتابد: «راه‌ساز»، «سنگ‌انداز»، «بالشتک» و دیگران، که هر یک موهبتی منحصربه‌فرد دارند. پس از نجات آنانسی، پدر در مسیر بازگشت گوی سفید درخشانی پیدا می‌کند که قصد دارد آن را به شایسته‌ترین پسرش هدیه دهد؛ اما تصمیم‌گیری دشوار است، زیرا هرکدام نقشی اساسی در نجات او داشته‌اند. برای حل این مشکل، آنانسی به سراغ نیامه، خدای بزرگ جهان، می‌رود. نیامه گوی را تا زمان تصمیم‌گیری نزد خود نگه می‌دارد، اما چون میان پسران توافقی حاصل نمی‌شود، گوی را در آسمان می‌نهد تا برای همیشه بدرخشد - و این‌گونه، ماه برای همه انسان‌ها پدیدار می‌شود. روایت مک‌درموت، در ظاهر ماجرایی ماجراجویانه و پرتحرک است، اما در لایه‌های زیرین خود، آموزه‌هایی اخلاقی و کیهان‌شناختی را نهفته دارد. این داستان به‌شیوه‌ای هنرمندانه به مضامینی چون همکاری، عدالت، و ارزش توانایی‌های متفاوت می‌پردازد. هر پسر با قدرت خود سهمی در موفقیت نهایی دارد و داستان یادآور می‌شود که هیچ دستاوردی به تنهایی ممکن نیست. معضل آنانسی در پاداش دادن به یکی از فرزندان، درواقع استعاره‌ای از مفهوم انصاف و اشتراک‌گذاری است: بهترین پاداش، آن است که برای همگان روشن و در دسترس باشد، همان‌گونه که ماه در آسمان می‌درخشد. سبک بصری کتاب نیز بخش مهمی از تأثیرگذاری آن است. تصاویر مک‌درموت با رنگ‌های درخشان، خطوط هندسی و الگوهای برگرفته از هنر سنتی آفریقایی طراحی شده‌اند و روح فولکلور آشانتی را زنده می‌کنند. این تصویرسازی‌ها نه‌تنها مکمل روایت‌اند، بلکه خود روایتی بصری از فرهنگ بومی و جهان‌بینی اسطوره‌ای مردم غنا ارائه می‌دهند. ریتم زبانی و ساختار تکرارشونده‌ی روایت، حال‌و‌هوای قصه‌گویی شفاهی را تداعی می‌کند و کتاب را برای بلندخوانی در کلاس یا جمع‌های خانوادگی ایده‌آل می‌سازد. اگرچه داستان به‌دلیل اختصار متن، از شخصیت‌پردازی عمیق بی‌بهره است، اما با سادگی خود به هدف اصلی‌اش می‌رسد: انتقال فرهنگ و ارزش‌های جهانی از راه نمادها و کهن‌الگوها. تضاد میان بازیگوشی آنانسی و خرد پسرانش، و پایان نمادین پیدایش ماه، هم برای کودکان سرگرم‌کننده است و هم برای بزرگسالان قابل تأمل.
در نهایت، «آنانسی» بیش از یک داستان کودکانه است؛ این کتاب پلی است میان فرهنگ‌های جهان، که از خلال زبان اسطوره به مفاهیمی چون همکاری، احترام به تفاوت‌ها، و زیبایی اشتراک دست می‌یابد. مک‌درموت با تلفیق روایت شفاهی آفریقایی و هنر مدرن تصویری، اثری ماندگار آفریده که نسل‌ها را به یاد قدرت قصه در پرورش تخیل و درک متقابل میان انسان‌ها دعوت می‌کند.