کتاب کانت و فلسفه ی علم

کتاب «کانت و فلسفه‌ی علم» نوشته‌ی مایکل فریدمن، اثری ژرف و میان‌رشته‌ای در حوزه فلسفه و تاریخ علم است که با رویکردی تحلیلی، به بازخوانی پروژه فلسفی ایمانوئل کانت از منظر تعامل او با فلسفه‌ی علم یا علوم دقیقه‌ی قرن هجدهم می‌پردازد. این تک‌نگاری علمی که در سال ۱۹۹۲ توسط انتشارات دانشگاه هاروارد منتشر شده، نه‌تنها به بررسی مفاهیم بنیادین فلسفه انتقادی کانت می‌پردازد، بلکه نشان می‌دهد چگونه پیشرفت‌های علمی زمانه، به‌ویژه مکانیک نیوتنی و هندسه اقلیدسی، در شکل‌گیری و تحول اندیشه‌های کانت نقش محوری داشته‌اند. فریدمن مسیر فکری کانت را از آثار اولیه‌اش در دهه ۱۷۴۰ تا نقد عقل محض و نوشته‌های متأخر او دنبال می‌کند و استدلال می‌کند که ایده‌آلیسم متعالی کانت نه یک آموزه انتزاعی، بلکه پاسخی فلسفی به چالش‌های معرفت‌شناختی ناشی از موفقیت علوم دقیقه بوده است. مفاهیمی چون فضا، زمان، علیت و دانش پیشینی ترکیبی، در این کتاب نه به‌عنوان مفاهیم صرفا فلسفی، بلکه به‌عنوان ابزارهایی برای توجیه اعتبار و امکان‌پذیری دانش علمی مورد تحلیل قرار می‌گیرند. در این اثر، تعارض اصلی میان عقلانیت متافیزیکی و تجربه‌گرایی علمی به‌گونه‌ای مطرح می‌شود که کانت تلاش می‌کند با بنیان‌گذاری فلسفه انتقادی، پلی میان این دو حوزه برقرار کند. فریدمن با بررسی تأثیر متفکرانی چون نیوتن، لایب‌نیتس و اویلر بر اندیشه‌های کانت، نشان می‌دهد که فلسفه او در گفت‌وگویی مستمر با نظریه‌های علمی زمانه شکل گرفته است. این تعامل نه‌تنها در نقد عقل محض، بلکه در آثار متأخر کانت نیز ادامه دارد و نشان‌دهنده تداوم پروژه فلسفی او برای پایه‌گذاری معرفت علمی است. از نظر سبک نگارش و ساختار، کتاب با دقت علمی و تحلیل متنی دقیق نوشته شده و پژوهش تاریخی را با فلسفه نظری تلفیق می‌کند. فریدمن با نقد دیدگاه‌هایی که فلسفه کانت را از زمینه علمی‌اش جدا می‌کنند، تفسیری نو و قانع‌کننده ارائه می‌دهد که فلسفه انتقادی را به‌عنوان پاسخی به نیازهای علمی زمانه بازمی‌خواند. این رویکرد، کتاب را به منبعی ارزشمند برای پژوهشگران فلسفه علم، مورخان علم و متخصصان مطالعات کانتی تبدیل کرده است. نقاط قوت اثر در بینش میان‌رشته‌ای، عمق تاریخی و تز مرکزی آن نهفته است که فلسفه کانت را به‌عنوان پروژه‌ای علمی بازتعریف می‌کند. با این حال، محدودیت‌هایی نیز وجود دارد؛ از جمله فرض آشنایی خواننده با فلسفه کانت و علم قرن هجدهم، و تمرکز تخصصی آن که ممکن است برای مخاطبان عمومی یا علاقه‌مندان به مرور کلی‌تر از فلسفه کانت کمتر جذاب باشد.
در جمع‌بندی، «کانت و فلسفه‌ی علم» اثری ماندگار و تأثیرگذار در مطالعات فلسفه علم است که با بازخوانی فلسفه انتقادی کانت از منظر علمی، افق‌های تازه‌ای برای فهم رابطه میان علم و متافیزیک می‌گشاید. این کتاب نه‌تنها به روشن‌سازی مبانی معرفت علمی کمک می‌کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه فلسفه می‌تواند در پاسخ به تحولات علمی، خود را بازسازی و تعمیق کند.