کتاب در جستجوی خدا

کتاب «در جستجوی خدا» اثر آرتور آر. پیکاک، نخستین بار در سال ۲۰۰۱ منتشر شد و حاصل بیش از سه دهه تلاش او در تقاطع علم و الهیات است. پیکاک (۱۹۲۴-۲۰۰۶)، زیست‌شیمی‌دان برجسته‌ای که بعدها به کشیش و الهی‌دان کلیسای آنگلیکان تبدیل شد، با این اثر جایگاه ویژه‌ای در گفت‌وگوی میان علم و دین پیدا کرد. او نه تنها در عرصه‌ی دانشگاهی، بلکه با تأسیس انجمن دانشمندان کشیشی و هدایت مرکز ایان رمزی در آکسفورد، نقشی محوری در ایجاد پل میان دو جامعه‌ی علمی و معنوی ایفا کرد. کتاب به سرعت با استقبال محققان روبه‌رو شد و منتقدانی چون فیلیپ هفنر و ایان باربور آن را به دلیل وضوح، دقت فکری و نثر خواندنی‌اش ستودند.
ساختار کتاب سه بخش دارد که خواننده را از زمینه‌های کلی به نتایج نهایی هدایت می‌کند. در آغاز، پیکاک از پرسش‌های بنیادینی سخن می‌گوید که علم جدید برای الهیات برانگیخته است و نشان می‌دهد چگونه دستاوردهای علمی، شیوه‌ی اندیشیدن دینی را به چالش کشیده و شکل داده‌اند. در بخش میانی، او به کاوش در باب واقعیت، فعل الهی و رابطه‌ی خالق و خلقت می‌پردازد و می‌کوشد نشان دهد که تجربه‌ی خدا در سکوت و ژرفای هستی نیز ریشه دارد. سرانجام، کتاب با فصلی درباره‌ی «الهیات باز» و ایده‌ی جهان به مثابه آیین مقدس به اوج می‌رسد و این امکان را می‌گشاید که حضور خدا نه بیرون از جهان، بلکه در درون فرایندهای آن تجربه شود. یکی از نوآوری‌های مهم پیکاک در این کتاب، مفهوم «تأثیر کل-جزء» است؛ ایده‌ای که فعل خداوند را نه در معجزات گسسته، بلکه در بستر مداوم و پایدار طبیعت می‌بیند. بدین‌ترتیب، او هم به علیت طبیعی وفادار می‌ماند و هم امکان حضور الهی را در دل جهان حفظ می‌کند. این نگاه، پیوندی خلاقانه میان علم و ایمان برقرار می‌کند و خلقت را نه رخدادی تمام‌شده، بلکه بداهه‌پردازی الهی در جریان تکامل نشان می‌دهد. با این حال، واکنش‌ها به کتاب یک‌دست نبود. برخی منتقدان، مانند نویسندگان پابلیشرز ویکلی، هرچند شیوایی نثر پیکاک را ستودند، اما مدل «تأثیر کل-جزء» را ناکافی دانستند و آن را بیشتر مبتنی بر استنتاج به بهترین توضیح ارزیابی کردند. در مقابل، دیگرانی همچون دیوید آی. فولتون، نگاهی مثبت‌تر داشتند و رویکرد پیکاک را تحسین کردند؛ به‌ویژه جایی که او با استعاره‌ی «انسان‌ها از غبار ستاره‌ای ساخته شده‌اند» پیوندی شاعرانه میان یافته‌های علمی و الهیات برقرار می‌کند.
اهمیت این کتاب در آن است که الهیات را در برابر علم قرار نمی‌دهد، بلکه نشان می‌دهد چگونه درک تکاملی از جهان می‌تواند تجربه‌ی معنوی را عمیق‌تر سازد. نثر روشن و همزمان اندیشمندانه‌ی پیکاک، آن را برای دانشجویان، روحانیون و علاقه‌مندان به فلسفه‌ی علم قابل دسترس کرده و همین ویژگی، سبب شده کتاب در بسیاری از حوزه‌های دانشگاهی و الهیاتی مورد استفاده قرار گیرد. از آن‌جا که این اثر واپسین کتاب مهم پیکاک پیش از دریافت جایزه‌ی معتبر تمپلتون بود، می‌توان آن را نقطه‌ی اوج اندیشه‌های او دانست؛ اثری که همچنان به عنوان مرجع مهمی در ادبیات گفت‌وگوی علم و دین باقی مانده است.