کتاب منابع طبیعی،موهبت یا مصیبت

کتاب «منابع طبیعی: موهبت یا مصیبت؟»‌ نوشته‌ی فردریک فن در پلویگ، تحلیلی عمیق از پدیده‌ای است که در اقتصاد توسعه با نام نفرین منابع طبیعی شناخته می‌شود؛ یعنی این پرسش که چرا کشورهایی با منابع طبیعی فراوان، اغلب از رشد اقتصادی پایدار، نهادهای کارآمد و عدالت اجتماعی بازمی‌مانند، در حالی‌که کشورهایی با منابع محدود گاه به اقتصادهایی پویا و نوآور بدل می‌شوند. نویسنده در این کتاب می‌کوشد نشان دهد که منابع طبیعی نه ذاتا «مصیبت» هستند و نه الزاما «موهبت»؛ بلکه تأثیرشان کاملا وابسته به سیاست‌گذاری، نهادها، و مدیریت مالی و اجتماعی دولت‌ها است. در فصل‌های آغازین، نویسنده با طرح نمونه‌هایی تاریخی، تفاوت میان کشورهایی چون نروژ و نیجریه را بررسی می‌کند. هر دو کشور دارای ذخایر نفتی عظیم‌اند، اما نروژ با سیاست‌های مالی شفاف، صندوق ذخیره‌ی ارزی و سرمایه‌گذاری در آموزش و زیرساخت، ثروت نفت را به منبعی برای رفاه پایدار تبدیل کرده است. در مقابل، نیجریه گرفتار فساد، تورم، وابستگی شدید به صادرات نفت و ناپایداری سیاسی شده است. از این مقایسه، نویسنده نتیجه می‌گیرد که نهادها و کیفیت حکومت عامل تعیین‌کننده‌اند، نه خود منابع. در ادامه، مفهوم بیماری هلندی به تفصیل توضیح داده می‌شود؛ پدیده‌ای که در آن افزایش درآمد ناشی از صادرات منابع طبیعی باعث افزایش ارزش پول ملی می‌شود و در نتیجه، صادرات بخش‌های صنعتی و کشاورزی رقابت‌پذیری خود را از دست می‌دهد. نویسنده این بیماری را یکی از مکانیسم‌های اصلی نفرین منابع می‌داند و با مدل‌های اقتصادی نشان می‌دهد که اگر دولت نتواند درآمدهای ارزی را به شکل هوشمندانه وارد اقتصاد کند، نتیجه آن کاهش تنوع تولید و وابستگی خطرناک به بخش منابعی خواهد بود. بررسی نقش نوسان قیمت‌های جهانی کالاهای خام، ایجاد صندوق‌های ذخیره‌ی ملی، مدیریت مالی دولت و تخصیص بهینه‌ی درآمدهای منابع، مباحث زیست‌محیطی و عدالت بین نسلی از دیگر مباحث کتاب می‌باشند. به لحاظ سبک نوشتاری، زبان کتاب علمی اما روشن است، با نمودارها و داده‌هایی که به فهم روندهای تاریخی کمک می‌کند. این اثر برای دانشجویان اقتصاد، سیاست‌گذاری عمومی و توسعه و همچنین برای سیاست‌گذاران کشورهای دارای منابع طبیعی، منبعی ارزشمند به شمار می‌آید.