کتاب حیوان درون

کتاب «حیوان درون» اثری منثور، تصویری و میان‌رشته‌ای از لاسلو کراسناهورکایی، نویسنده‌ی برجسته‌ی مجار، و مکس نویمان، نقاش آلمانی، است که در سال ۲۰۱۱ توسط انتشارات New Directions در قالب پروژه‌ای هنری منتشر شد. نسخه‌ی انگلیسی آن با ترجمه‌ی اوتیلی مولزت عرضه شد و شامل چهارده نقاشی از نویمان و چهارده متن از کراسناهورکایی است؛ اثری در مرز میان ادبیات، فلسفه و هنر تجسمی. این کتاب کوتاه، تنها حدود چهل‌وهشت صفحه دارد، اما بار معنایی و احساسی آن بسیار سنگین و پیچیده است. اثر با تصویری از موجودی آغاز می‌شود که نمی‌توان او را دقیقا نامید: نه انسان است، نه حیوان، بلکه چیزی میان این دو؛ مخلوقی شبیه به سگ، در محوطه‌ای محصور، که در میان سایه‌ها پیچ و تاب می‌خورد. این تصویر نخست، جرقه‌ی نخستین مونولوگ کراسناهورکای را می‌زند: صدای جانوری دربند که از اعماق وجود خود زوزه می‌کشد و در پی شکستن دیوارهایش است، اما هر حرکتش فقط به تشدید اسارت منجر می‌شود. از اینجا، پروژه به صورت یک گفت‌وگوی خاموش میان دو هنرمند پیش می‌رود: هر نقاشی جدید از نویمان، پاسخی برمی‌انگیزد؛ هر متن از کراسناهورکای به نوبه‌ی خود به تصویر بعدی الهام می‌بخشد. در طول چهارده قطعه‌ی پیوسته، صدای این حیوان-انسان به تدریج به یک مونولوگ وجودی بدل می‌شود؛ زبانی پرتنش، تکرارشونده و پرخروش که از رنج، خشم، میل و ترس سخن می‌گوید. هیچ طرح داستانی مشخصی وجود ندارد، هیچ شخصیت یا زمان معینی تعریف نمی‌شود. تنها چیزی که تداوم دارد، صدای درون محبوس است که گاه با «من»، گاه با «ما» و گاه در خطاب به «تو» سخن می‌گوید. او هم قربانی است و هم تهدید؛ هم درون دیوارها و هم بیرون آنها. کراسناهورکایی با نثر چرخان، پر از جمله‌های طولانی و بدون وقفه، فضایی از کلاستروفوبیا و اضطراب هستی‌شناختی می‌آفریند که یادآور آثار متأخر کافکا و بکت است. در این کتاب، «حیوان» استعاره‌ای از نیروی سرکوب‌شده‌ی انسان است: غرایز، خشونت، میل به آزادی و جنون درونی که تمدن آن را در قفس بسته است. عنوان «حیوان درون» به روشنی به این دوگانگی اشاره دارد: حیوان درون انسان و انسان درون حیوان. این موجود زوزه‌کش درواقع خود انسان مدرن است که از بیگانگی و محصور شدن در ساختارهای زبان، قدرت، اخلاق و تکنولوژی به تنگ آمده است. فرم کتاب به‌ویژه قابل توجه است: نقاشی و نثر در گفت‌وگویی ارگانیک‌اند. تصاویر نویمان با رنگ‌های تیره، چهره‌های محو و اندام‌های درهم‌پیچیده، فضای بصری اثر را می‌سازند، در حالی‌که نثر کراسناهورکای همچون پژواکی ذهنی بر آنها می‌تازد. خواننده در مواجهه با این اثر، نه روایت می‌خواند و نه صرفا نقاشی می‌بیند؛ بلکه وارد تجربه‌ای می‌شود که در آن معنا مدام لغزان و سیال است. با وجود حجم اندک، «حیوان درون» اثری سخت‌خوان، پرقدرت و به‌شدت فلسفی است. برای برخی خوانندگان ممکن است فقدان طرح و شخصیت، تجربه‌ای گنگ و خسته‌کننده باشد، اما برای آنان که به دنبال تأمل در مرزهای آگاهی و زبان‌اند، این کتاب لحظه‌ای نادر از تلاقی هنر و ادبیات است.
در نهایت، «حیوان درون» نه تنها درباره‌ی حیوانی درون دیوارها، بلکه درباره‌ی دیوارهایی درون خود ماست؛ درباره‌ی همان زندانی که هر انسان درونش زوزه می‌کشد و در تمنای رهایی است. اثر کراسناهورکای و نویمان، به شکلی موجز اما عمیق، تجربه‌ی اسارت و اشتیاق را به یک فرم زیباشناختی تبدیل می‌کند - اثری که خواننده را در مرز میان وحشت و زیبایی، معنا و جنون، رها نمی‌کند.