کتاب خانواده درمانی اختلالات شخصیت

کتاب «خانواده درمانی اختلالات شخصیت» به ویراستاری مالکوم ام. مک‌فارلن، نخستین بار در سال ۲۰۰۴ توسط انتشارات راتلج/هاورث منتشر شد و یکی از منابع مهم در حوزه روان‌درمانی بالینی به شمار می‌آید. این اثر در قالب یک جلد ویرایشی، مجموعه‌ای از مقالات درمانگران و روانپزشکان برجسته را گرد آورده است که تجربه و دیدگاه‌های خود را درباره درمان اختلالات شخصیتی از منظر خانواده و زوج‌درمانی به اشتراک می‌گذارند. هدف اصلی کتاب، پیوند دادن آسیب‌شناسی فردی با پویایی‌های خانوادگی است؛ زیرا بسیاری از اختلالات شخصیت نه‌تنها درون فرد، بلکه در بستر روابط خانوادگی و اجتماعی ریشه دارند. کتاب در دو بخش عمده سازماندهی شده است. بخش نخست به مبانی نظری و مرور کلی می‌پردازد. در اینجا خواننده با تاریخچه و سیر تحول مفهوم اختلالات شخصیت، دسته‌بندی‌های تشخیصی، شیوع و همبودی‌ها آشنا می‌شود. همچنین نظریه‌های کلیدی همچون مدل تحلیل ساختاری رفتار اجتماعی (SASB) و درمان بازسازی بین‌فردی معرفی می‌شوند. توجه به روابط ابژه و نحوه کاربرد آن در درمان خانواده و ازدواج، از دیگر محورهای این بخش است که نشان می‌دهد چگونه نظریه‌های روان‌پویشی می‌توانند با رویکردهای سیستمی در هم تنیده شوند. بخش دوم کتاب به کاربرد بالینی در اختلالات مشخص DSM-IV اختصاص دارد. برای هر اختلال شخصیتی، از مرزی و خودشیفته گرفته تا وابسته، اجتنابی، پارانوئید و منفعل-پرخاشگر، یک فصل مجزا در نظر گرفته شده است. در این فصل‌ها ابتدا ویژگی‌های اختلال و تأثیر آن بر روابط زوجی و خانوادگی توضیح داده می‌شود، سپس چارچوب درمانی مناسب معرفی و با نمونه‌های موردی مستند می‌گردد. این بخش نشان می‌دهد که چگونه درمانگر می‌تواند مداخلات خود را متناسب با چالش‌های ویژه هر اختلال تنظیم کند؛ مثلا در اختلال مرزی، مدیریت بحران و خودآزاری اهمیت دارد، در حالی که در خودشیفتگی تمرکز بر حق‌به‌جانب بودن و تعارض‌های شدید رابطه‌ای است. از نقاط برجسته کتاب، تأکید آن بر این ایده است که خانواده هم می‌تواند بخشی از مشکل باشد و هم بخشی از راه‌حل. الگوهای ناکارآمد تعامل، انتظارات متقابل و نقش‌های تثبیت‌شده ممکن است به تداوم اختلال کمک کنند، اما همین ساختارها در صورت اصلاح می‌توانند زمینه تغییر و رشد را فراهم آورند. نویسندگان همچنین نشان می‌دهند که درمان صرفا فردی نمی‌تواند تمامی ابعاد اختلالات شخصیتی را پوشش دهد و تلفیق درمان فردی با رویکردهای سیستمی، بیشترین اثرگذاری را دارد. کتاب بر موضوعات فرهنگی و جنسیتی نیز تأکید ویژه‌ای دارد. به این معنا که بروز اختلالات شخصیتی و واکنش خانواده‌ها به آنها در فرهنگ‌ها و بافت‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. این نگاه، رویکرد کتاب را از یک متن صرفا نظری به اثری چندلایه و کاربردی تبدیل می‌کند که قابلیت انطباق در موقعیت‌های گوناگون را دارد. از منظر نقاط قوت، اثر حاضر هم به لحاظ جامعیت و هم به لحاظ رویکرد بالینی ارزشمند است. ارائه نمونه‌های موردی، پرداختن به مدیریت بحران و ادغام درمان‌های سیستمی با مداخلات روانپزشکی، این کتاب را برای درمانگران کارآزموده و دانشجویان پیشرفته بسیار سودمند می‌سازد. از سوی دیگر، باید اذعان کرد که برخی از فصل‌ها بیشتر بر روایت‌های بالینی تکیه دارند و پشتوانه تجربی محدودتری دارند. همچنین، چون اثر پیش از انتشار DSM-5 نوشته شده است، چارچوب‌های تشخیصی آن در برخی موارد با طبقه‌بندی‌های امروز اندکی فاصله دارد.
با وجود این محدودیت‌ها، «خانواده درمانی اختلالات شخصیت» همچنان مرجع مهمی برای متخصصانی است که می‌خواهند درک عمیق‌تری از ارتباط بین اختلالات شخصیت و نظام‌های خانوادگی پیدا کنند. این کتاب با ترکیب نظریه، پژوهش و تجربه بالینی، تصویری چندبعدی از درمان اختلالات شخصیتی ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چرا نگاه سیستمی برای فهم و مداخله در این حوزه، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.