کتاب هیچکاک در مقام فیلسوف

کتاب «هیچکاک در مقام فیلسوف»‌ نوشته‌ی رابرت جی یانال، اثری جالب در مرز میان فلسفه و سینماست که می‌کوشد آثار آلفرد هیچکاک را نه فقط به ‌عنوان فیلم‌هایی سرگرم‌کننده یا از حیث تکنیک‌های خارق‌العاده‌ی آن‌ها، بلکه به ‌عنوان متونی فلسفی در نظر بگیرد. نویسنده در این کتاب بحث می‌کند که هیچکاک را باید «فیلسوف سینما» دانست، زیرا فیلم‌های او پرسش‌هایی عمیق درباره‌ی اخلاق، هویت، حقیقت و ماهیت ادراک مطرح می‌کنند؛ پرسش‌هایی که قرابت نزدیکی با مباحث فلسفی کلاسیک دارند. کتاب در چند فصل تنظیم شده و هر فصل بر یکی از جنبه‌های فلسفی سینمای هیچکاک متمرکز است. در فصل نخست، نویسنده ایده‌ی اصلی خود را توضیح می‌دهد: فیلم‌های هیچکاک، با استفاده از زبان سینما، نوعی استدلال بصری ارائه می‌دهند. او تأکید می‌کند که هیچکاک در آثارش به جای بیان فلسفه با کلمات، از تصویر، تدوین و روایت برای آزمودن مسائل فلسفی استفاده می‌کند. به بیان دیگر، فیلم برای هیچکاک همان کارکردی را دارد که منطق یا زبان برای فیلسوف. در فصل‌های بعد، نویسنده به سراغ تحلیل چند فیلم شاخص می‌رود. در بررسی «سرگیجه»، نویسنده به مسئله‌ی هویت و واقعیت می‌پردازد. او استدلال می‌کند که این فیلم بازتابی از پرسش دکارتی است: از کجا بدانیم آنچه می‌بینیم، حقیقت دارد؟ شخصیت اسکاتی که میان خیال و واقعیت سردرگم است، نمونه‌ای از انسان مدرن است که در جست‌وجوی قطعیت در جهانی پر از بازنمایی‌های جعلی است. یانال این اثر را گفت‌وگویی فلسفی درباره‌ی ماهیت عشق، ادراک و خودفریبی می‌داند. در تحلیل فیلم «پنجره عقبی» نویسنده مفهوم «نگاه» را بررسی می‌کند. او این فیلم را نه ‌فقط درباره‌ی جاسوسی و کنجکاوی، بلکه درباره‌ی اخلاق تماشا و مسئولیت مشاهده می‌داند. به ‌زعم وی، هیچکاک با قرار دادن بیننده در موقعیت شخصیت اصلی، ما را وادار می‌کند تا درباره‌ی مرز میان دیدن و قضاوت، و میان آگاهی و دخالت بیندیشیم. این تحلیل با مباحث میشل فوکو درباره‌ی قدرت و نظارت نیز هم‌خوانی دارد. فیلم‌های «روانی» و «طناب» از دیگر آثار مهمیا است که در کتاب مورد تحلیل فلسفی نویسنده قرار گرفته‌‌اند. نویسنده در فصول پایانی، جایگاه هیچکاک را در سنت فلسفه‌ی فیلم بررسی می‌کند. او با ارجاع به اندیشه‌های استنلی کاول، نوئل کرول و ژیل دلوز نشان می‌دهد که سینما می‌تواند شکلی از تفکر باشد، نه صرفا ابزاری برای بازنمایی تفکر. در این میان، هیچکاک از معدود کارگردانانی است که توانسته است از سینما به ‌عنوان ابزاری برای کاوش در مفاهیمی چون شک، ایمان، گناه و حقیقت استفاده کند.