کتاب خودکشی

کتاب «خودکشی» اثر امیل دورکیم، یکی از آثار کلاسیک در جامعه‌شناسی است که برای نخستین بار پدیده‌ی خودکشی را به ‌عنوان یک موضوع علمی و اجتماعی، نه صرفا روان‌شناختی یا فردی، مورد مطالعه‌ی نظام‌مند قرار داد. دورکیم در این اثر، با بهره‌گیری از روش‌های آماری و مقایسه‌ای، نشان می‌دهد که نرخ خودکشی در جوامع مختلف تابع عوامل اجتماعی و ساختاری است و نمی‌توان آن را تنها با ویژگی‌های فردی یا اختلالات روانی توضیح داد. وی در آغاز کتاب، تعریف دقیقی از خودکشی ارائه می‌دهد: «مرگی که مستقیما یا غیرمستقیم توسط خود فرد و با آگاهی از نتیجه‌ی عملش ایجاد می‌شود». او سپس تأکید می‌کند که هدفش در این کتاب یافتن «علل اجتماعی» این پدیده است. برای این منظور، داده‌های آماری مربوط به نرخ خودکشی در کشورهای اروپایی، به‌ویژه فرانسه، آلمان و دانمارک را بررسی و مقایسه می‌کند. برای مثال یکی از یافته‌های مهم دورکیم از بررسی این داده‌های آماری، تفاوت نرخ خودکشی میان گروه‌های مذهبی است. او نشان می‌دهد که نرخ خودکشی در میان پروتستان‌ها بالاتر از کاتولیک‌هاست و این تفاوت را به میزان انسجام اجتماعی و کنترل جمعی نسبت می‌دهد. دورکیم همچنین به عوامل جمعیت‌شناختی می‌پردازد: مردان بیش از زنان، مجردها بیش از متأهل‌ها و افرادی که فرزند ندارند بیش از افرادی که فرزند دارند، در معرض خودکشی هستند. کتاب همچنین شامل دسته‌بندی انواع خودکشی می‌باشد. خودکشی خودخواهانه که زمانی رخ می‌دهد که پیوند فرد با جامعه گسسته می‌گردد، خودکشی نوع‌دوستانه که فرد برای ارزش‌های جمعلی خود را فدا می‌کند، خودکشی آنومیک که نتیجه‌ی فروپاشی نظم اجتماعی (مثلا در بحران‌های اقتصادی) است و خودکشی سرنوشتی که به در آن فرد بیش از حد تحت کنترل و فشارهای اجتماعی قرار می‌گیرد. دورکیم با این طبقه‌بندی نشان می‌دهد که خودکشی نه یک پدیده‌ی یکنواخت، فردی و روانشناختی، بلکه نتیجه‌ی تعامل پیچیده‌ی فرد با ساختارهای اجتماعی است. در نهایت، دورکیم، مفاهیم «انسجام اجتماعی» و «نظم اجتماعی» را به‌عنوان دو محور اصلی تحلیل معرفی می‌کند: کاهش یا افزایش بیش از حد هر یک از این دو، می‌تواند به انواع خاصی از خودکشی منجر شود.